ضرورت حدیث شناسی

اسلام ، برنامه سعادت ، رفاه و تكامل مادّى و معنوى همه انسان هاست. قرآن كريم ، تصريح مى فرمايد كه پيوند با خدا و پيروى از آيينى كه آفريدگار هستى ، مردم را بدان دعوت كرده ، ضامن سعادت دنيا و آخرت انسان است:

«مَّن كَانَ يُرِيدُ ثَوَابَ الدُّنْيَا فَعِندَ اللَّهِ ثَوَابُ الدُّنْيَا وَالْاخِرَةِ .[۱]

هر كس پاداش دنيا را مى خواهد ، پاداش دنيا و آخرت، نزد خداست»  .

قرآن، تأكيد مى كند كه اگر اين برنامه در زندگى اجتماعى انسان به اجرا در آيد ، بركات خداوند، از هر سو ، جامعه بشر را فرا خواهند گرفت و انسان ، نه تنها در آخرت ، بلكه در دنيا، به زندگى آرمانى خود ، دست خواهد يافت:

«وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَى ءَامَنُواْ وَاتَّقَوْاْ لَفَتَحْنَا عَلَيْهِم بَرَكَاتٍ مِّنَ السَّمَآءِ وَالأَْرْضِ .[۲]

و اگر مردم شهرها ايمان آورده و به تقوا گراييده بودند ، قطعا بركاتى از آسمان و زمين بر ايشان مى گشوديم»  .

امام على بن ابى طالب عليه السلام ، تأثير برنامه هاى سازنده اسلام را در رسيدن بشر به جامعه آرمانى ، بر پايه آنچه در نهج البلاغه آمده، اين گونه تصوير مى نمايد:

اِعلَموا ـ عِبادَ اللّهِ ـ أنَّ المُتَّقينَ ذَهَبوا بِعاجِلِ الدُّنيا وَ آجِلِ الآخِرَةِ، فَشارَكوا أهلَ الدُّنيا فى دُنياهُم، وَ لَم يُشارِكهُم أهلُ الدُّنيا فى آخِرَتِهِم، سَكَنُوا الدُّنيا بِأَفضَلِ ما سُكِنَت، وَ أكَلوها بِأَفضَلِ ما اُكِلَت، فَحَظوا مِنَ الدُّنيا بِما حَظِىَ بِهِ المُترَفونَ، وَ أخَذوا مِنها ما أخَذَهُ الجَبابِرَةُ المُتَكَبِّرونَ، ثُمَّ انقَلَبوا عَنها بِالزّادِ المُبَلِّغِ وَ المَتجَرِ الرّابِحِ.[۳]بدانيد ـ اى بندگان خدا ـ كه پرهيزگاران ، دنياى امروز و فرداى آخرت[ ، هر دو ]را بردند . با مردم دنيا در دنيايشان شريك شدند ؛ امّا اهل دنيا در آخرت آنها شريكشان نگشتند . در دنيا به بهترين وجه ، سكونت كردند و از دنيا به بهترين شكل خوردند ، و از دنيا ، همان گونه برخوردار شدند كه رفاهمندان ، برخوردار شدند ، و از آن، همان بر گرفتند كه حكمرانانِ گردن فراز ، بر گرفتند . آن گاه از دنيا با توشه رساننده [به مقصد ]و تجارتى سودمند ، رفتند .

برنامه جامع و كامل خداوند براى زندگى انسان ، در قالب كتاب خدا و سنّت پيامبر صلى الله عليه و آله عرضه شده است. در بخشى از اين برنامه كه «قرآن» نام دارد ، لفظ و معنا، هر دو، از خداوند متعال است و در بخش ديگرى كه «سنّت» ناميده مى شود ،[۴]هر چند الفاظ ، از پيامبر صلى الله عليه و آله اند، امّا بى ترديد ، محتوا، از جانب حق تعالى است؛ چرا كه در باره رسول گرامى خويش فرمود:

«وَ مَا يَنطِقُ عَنِ الْهَوَى * إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْىٌ يُوحَى .[۵]

و از سرِ هوس، سخن نمى گويد . اين (قرآن)، بجز وحى اى كه وحى مى شود ، نيست»  .

به تصريح قرآن كريم ، پيامبر خدا ، علاوه بر تبليغ وحى ، مأمور تبيين آن نيز بود:

«وَ أَنزَلْنَآ إِلَيْكَ الذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَيْهِمْ .[۶]و اين قرآن را به سوى تو فرود آورديم ، تا براى مردم ، آنچه را به سوى ايشان نازل شده است ، توضيح دهى»  .

و از آن رو كه پيامبر صلى الله عليه و آله ، در تبليغ و تبيين وحى ، عقلاً و نقلاً مصون از خطاست ، قرآن ، اطاعت از او را اطاعت از خداوند متعال شمرده است:

«مَّن يُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطَاعَ اللَّهَ .[۷]

هر كس ، پيامبر را اطاعت كند ، خداوند را اطاعت كرده است»  .

بدين سان ، پيامبر عظيم الشأن اسلام ، در دوران كوتاه ، امّا پُربار زندگى خود ، اصول برنامه جامعِ خوبْ زندگى كردن را ارائه نمود و از اين رو، بر پايه روايت ثقة الإسلام كلينى ، در حَجّة الوداع ، ضمن سخنانى خطاب به مردم حاضر فرمود:

يا أيُّهَا النّاسُ! وَاللّهِ ما مِن شَى ءٍ يُقَرِّبُكُم مِنَ الجَنَّةِ و يُباعِدُكُم مِنَ النّارِ إلّا و قَد أمَرتُكُم بِهِ، وَ ما مِن شَى ءٍ يُقَرِّبُكُم مِنَ النّارِ وَ يُباعِدُكُم مِنَ الجَنَّةِ إلّا وَ قَد نَهَيتُكُم عَنهُ.[۸]اى مردم! به خدا سوگند ، هيچ چيزى نيست كه شما را به بهشت، نزديك و از دوزخ ، دور گرداند ، مگر اين كه شما را به آن، فرمان دادم ، و هيچ چيزى نيست كه شما را به آتش ، نزديك و از بهشت، دور گرداند ، مگر اين كه شما را از آن، نهى كردم .

بنا بر اين ، حديث شناسى و آشنايى با سنّت پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ، براى همه مسلمانان ، بويژه براى پژوهشگرانى كه مى خواهند برنامه هاى سازنده اسلام را در زمينه هاى اعتقادى ، اخلاقى و عملى ، از قرآن و سنّتْ استخراج كرده ، در مقاطع مختلف تاريخ ، به جامعه ارائه نمايند ، ضرورتى قطعى و اجتناب ناپذير است.