تأمّلی در گزارش های مربوط به دستگیری مسلم، پس از امان دادن به او

گزارش هایی را که حاکی از دستگیری مسلم علیه السلام پس از امان دادن به او هستند ، می توان به سه دسته تقسیم کرد :

۱ . گزارشی که بیشتر منابع تاریخی نقل کرده اند که: مسلم علیه السلام ، پیشنهاد امان را قاطعانه رد کرد و در پاسخ محمّد بن اشعث ـ که این پیشنهاد را مطرح کرد ـ ، گفت:

وأی أمانٍ لِلغَدَرَةِ الفَجَرَةِ ؟!

چه اعتمادی به امان اهل نیرنگ و فجور هست؟!

سپس با تمثّل به اشعار حُمران بن مالک خَثعَمی ، خطاب به دشمنان حاضر در صحنه نبرد گفت :

أقْسَمْتُ لا اُقتَلُ إلّا حُرّا ....

سوگند یاد کرده ام که جز به آزادگی، کشته نشوم .

سپس به نبردْ ادامه داد، تا این که از پشتِ سر ، مورد اصابت نیزه قرار گرفت و به زمین افتاد و اسیر شد .[۱]

۲ . گزارشی که حاکی از آن است که مسلم علیه السلام پس از درگیری با دشمن و وارد شدن جراحت های بسیار به او و زمینگیر شدن ، امان را پذیرفت .[۲]

۳ . گزارشی که به طور مطلق ، پذیرش امان به وسیله مسلم علیه السلام را تأیید کرده است .[۳]

با تأمّل در گزارش های یاد شده ، می توان در یافت که گزارش سوم ، بی تردید ، نادرست است ؛ زیرا مشخّص است که پیشنهاد امان دادن به رهبر قیامی که زمینه را برای نهضتی بزرگ تر آماده می کند ، آن هم از سوی فاسق و فاجری مانند ابن زیاد ، دام و فریبی بیش نیست . چگونه می توان پذیرفت که مسلم علیه السلام ، متوجّه چنین نکته ای نبوده و بدون چون و چرا ، امان ابن زیاد را پذیرفته و خود را تسلیم نموده است؟!

در مورد گزارش دوم نیز به نظر می رسد که گزارشگر ، تسلیم شدن مسلم علیه السلام را پس از این که جراحات بسیاری برداشته و دیگر توان جنگیدن نداشته ، «پذیرفتن امان» تصوّر کرده است .

بر این اساس ، گزارش نخست ـ که بسیاری از منابع ، آن را نقل کرده اند و متن آن با روح بلند و عزم استوار و شهامت و شجاعت یاران سید الشهدا علیه السلام سازگاری دارد ـ ، نزدیک به واقع است که: مسلم علیه السلام ، هیچ گاه پیشنهاد امان را نپذیرفت و تا آخرین رمق جنگید و هنگامی که دیگر توان دفاع نداشت ، دستگیر شد.