مخاطب را تشخيص ندهد ، نمى‏تواند برنامه‏ريزى صحيحى براى تبليغات داشته باشد .

ميزان تأثيرپذيرى مخاطب‏

يكى از نكات مهمّى كه در قرآن و احاديث اسلامى در ارتباط با مخاطب‏شناسى مورد توجّه قرار گرفته، تفاوت مردم از نظر ظرفيت‏ها و استعدادهاى طبيعى و اكتسابى ، و ميزان تأثيرپذيرى آنان از تبليغات مفيد و سازنده است . با در نظر گرفتنِ اين تفاوت‏ها، هر سخنى براى هر كسى، مفيد و سازنده نيست . چه بسا نوعى از تبليغات براى فرد يا جمعى مفيد باشد؛ امّا براى فرد يا جمعى ديگر، غير مفيد و حتّى زيانبار باشد . از اين رو، انبياى الهى موظّف بوده‏اند كه در تبليغات خود، ظرفيت فكرى و روحى مردم را در نظر داشته باشند .^۱

تفاوت استعدادهاى طبيعى‏

از نگاه احاديث اسلامى، مردم از نظر استعدادهاى ذاتى، مانند معادن زمينْ، متفاوت اند :^۲ برخى چون معدن طلا از استعدادهاى بالايى برخوردارند ، برخى مانند معدن نقره هستند و... . همان طور كه انواع معادن زمين ، براى جامعه بشر ، مفيد و كارسازند ، ولى بهره‏بردارى از آنها نياز به شناخت و برنامه‏ريزى دارد ، انواع استعدادهاى فطرى انسان‏ها نيز براى اداره جامعه انسانى ، مفيد و سازنده است؛ ليكن بهره‏گيرى از آنها نيازمند شناخت درست و برنامه‏ريزى صحيح است .

تفاوت استعدادهاى اكتسابى‏

ظرفيت اكتسابى انسان‏ها ، مانند ظرفيت ذاتى آنان ، متفاوت است . نُصوص (متون) اسلامى، به طور كلّى، انسان‏ها را بر اساس ميزان تأثيرپذيرى از تبليغات سازنده، به سه

3 / 9

مخاطب‏شناسى در تبليغ‏

۵۴.الأمالى للطوسى : أخبرنا جماعة ، عن أبى المفضّل ، قال : حدّثنا أبو صالح محمّد بن صالح بن فيض العجلى الساوى ، قال : حدّثنى أبى ، قال : حدّثنى عبد العظيم بن عبد اللَّه الحسنى ، قال : حدّثنا محمّد بن عليّ الرضا، عن آبائه عليهم السلام ، عن محمّد بن عليّ أبى جعفر ، عن أبيه ، عن جدّه ، عن أبيه عليّ بن أبى طالب عليهم السلام ، قال :
قالَ رَسولُ اللَّهِ صلى اللَّه عليه و آله : إنّا اُمِرنا مَعاشِرَ الأَنبِياءِ أن نُكَلِّمَ النّاسَ بِقَدرٍ عُقولِهِم.^۱

ترجمه‏

۰.حضرت عبد العظيم عليه السلام - به سند خود - : پيامبر خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمود : «ما جماعت پيغمبران، مأموريم كه به اندازه فهم و خرد مردم، سخن بگوييم» .

شرح‏

روان‏شناسىِ مخاطب، مهم‏ترين ركن تبليغ پس از اسلام‏شناسى و رمز موفّقيت مبلّغ است . مبلّغ اگر مخاطب خود را نشناسد و از استعدادها و نيازهاى تبليغى وى آگاهى نداشته باشد ، بى‏ترديد ، در رسيدن به اهداف تبليغى خود، ناكام خواهد ماند .
مخاطب‏شناسى در برنامه‏ريزى صحيح تبليغى ، درگير نشدن مبلّغ با خواست‏هاى فطرى مردم ، و نيز توجّه ويژه به نسل جوان در برنامه‏ريزى‏ها، نقش اساسى دارد .

1 . برنامه‏ريزى صحيح تبليغى‏

نخستين پيش‏نياز هر گونه برنامه‏ريزى براى تبليغات، مخاطب‏شناسى است . مبلّغ، تا وقتى كه ظرفيت فكرى و روحى مخاطب خود را نداند و از زمينه‏هاى ذهنى و روانى و ميزان تأثيرپذيرى مخاطب ، اطّلاعات كافى نداشته باشد و موانع تأثيرپذيرى