آن را نمى‏شناسد، انكار مى‏كند و آن را دروغ مى‏شمرَد و از روى نادانى مى‏گويد : «اين را نمى‏شناسم و گمان نكنم در گذشته وجود داشته يا اين كه در آينده محقّق گردد» . اين همه ، بر پايه اعتماد به انديشه خويش و شناخت اندك از نادانى خويش است . در نتيجه ، به دليل خوددانابينى خيالى ، پيوسته به جهل خود مى‏افزايد ، منكِر حقيقت مى‏گردد ، در نادانىِ خويش سرگردان مى‏شود و از طلب دانش، سر باز مى‏زند .¹
به عنوان مثال ، اگر هزار سال پيش ، به كسى كه به بيمارىِ خوددانابينى مبتلا بود ، گفته مى‏شد كه : «موجودات بسيار ريزى وجود دارند كه چشم غير مسلّح ، آنها را نمى‏بيند و همانها سبب بيمارى‏هاى جسمى اند» ، يا به وى گفته مى‏شد كه : «خون در بدن ، گردش مى‏كند و اگر از حركت باز ايستد ، آدمى مى‏ميرد» ، يا گفته مى‏شد كه : «مادّه ، از ذرّات ريزى تشكيل شده است و هر جزئى ، خود از ذرّه‏هاى ريزتر تشكيل شده و در آن جزء ، الكترون‏ها بر گرد پروتون‏ها و نيز هسته‏ها با سرعت سرسام‏آورى مى‏چرخند و آدمى زادگان از اين ذرّه ، اسلحه‏هاى ويرانگر مى‏سازند كه مى‏تواند در چند لحظه، به حيات كره زمين پايان دهد» ، بى‏ترديد ، چنين شخصى ، همه اين پيشگويى‏ها را نفى مى‏كرد و آنها را خرافه و خيال مى‏شمرد و گمان مى‏كرد كه اگر چنين حقايقى وجود داشت ، وى آنها را شناخته بود و چون او از اين چيزها آگاهى ندارد ، هر كه چنين ادّعايى كرده ، بايد تكذيب شود و رأى او غير علمى و بر خلاف واقع دانسته شود .
امام على عليه السلام در تبيين علّت اين گونه برخورد با حقايق مجهول مى‏فرمايد :
وَ ذَلِكَ لِثِقَتِهِ بِرَأيهِ وَ قِلَّةِ مَعرِفَتِهِ بِجِهالَتِهِ .اين [اظهار نظرها] ، به جهت اعتماد به رأى خويش و آگاهى اندك از مجهولات خود است .

امام على عليه السلام با تعبيرهاى گوناگونى ، به اين معنا اشاره فرموده است : «مردم دشمن چيزى هستند كه نمى‏دانند» ؛ «كسى كه چيزى را نداند ، از آن عيبجويى مى‏كند» ؛ «هيچ كس مانند نادانان ، با دانشمندانْ مخالفت نمى‏كند»؛ «با آنچه نمى‏دانيد ، دشمنى مَورزيد ؛ چرا كه بيشتر دانش ، در آن چيزهايى است كه شما نمى‏دانيد» . ¹
در حديث ياد شده، امام عليه السلام به اين نكته اشاره كرده كه حكمت‏هاى ياد شده، مورد تأييد قرآن و خداوند سبحان است و اين نكته را روشن مى‏كند كه تكذيب و انكار حقّانيت قرآن توسّط مخالفان آن و دشمنان اسلام ، مبدأ علمى ندارد؛ بلكه ناشى از جهل آنهاست .
در حديث ديگرى، امام عليه السلام ضمن سفارش‏هاى بسيار ارزنده‏اى به فرزندش امام حسن عليه السلام ، توضيحات بيشترى در باره نشانه‏هاىِ بيمارى خوددانابينى و ويژگى‏هاى مبتلايان به اين بيمارى در مخالفت با حقايق علمى بيان مى‏فرمايد . متن حديث، چنين است :
إنَّ الجاهِلَ مَن عَدَّ نَفسَهُ بِما جَهِلَ مِن مَعرِفَةِ العِلمِ عالِماً و بِرَأيِهِ مُكتَفِياً ، فَما يَزالُ لِلعُلَماءِ مُباعِداً و عَلَيهِم زارِياً ، و لِمَن خالَفَهُ مُخَطِّئاً ، و لِما لَم يَعرِف مِنَ الأُمورِ مُضَلِّلاً ، فَإِذا وَرَدَ عَلَيهِ مِنَ الاُمورِ ما لَم يَعرِفهُ أنكَرَهُ و كَذَّبَ بِهِ و قالَ بِجَهالَتِهِ : ما أعرِفُ هذا ، وَ ما أراهُ كانَ ، و ما أظُنُّ أن يَكونَ ، و أنّى‏ كانَ ؟ و ذلِكَ لِثِقَتِهِ بِرَأيِهِ و قِلَّةِ مَعرِفَتِهِ بِجَهالَتِهِ .
فَما يَنفَكُّ بِما يَرى‏ مِمّا يَلتَبِسُ عَلَيهِ رَأيُهُ مِمّا لا يَعرِفُ لِلجَهلِ مُستَفيداً ، و لِلحَقِّ مُنكِراً ، وَ فِى الجَهالَةِ مُتَحَيِّراً ، وَ عَن طَلَبِ العِلمِ مُستَكبِراً .²
به راستى كه نادان، كسى است كه خود را در آنچه نمى‏داند ، دانا شمرد و به انديشه و رأى خويش، اكتفا ورزد ، و هميشه از عالمان ، دورى گزيند و آنان را نكوهش كند ، و آن را كه با او مخالفت ورزد ، خطاكار قلمداد كند ، و هر چيزى را كه نمى‏شناسد ، گم‏راه كننده معرّفى نمايد . پس هر زمان كه بر او چيزى عرضه شود كه