پيش‏گفتار

حكمت، در لغت‏

واژه «حكمت» در لغت ، از ريشه «حُكم» گرفته شده است و «حُكم» به معناى «منع» است ؛ زيرا حُكم و داورىِ عادلانه ، مانع ظلم مى‏شود . دهنه اسب و ديگر چارپايان نيز در عربى، «حَكَمه» ناميده مى‏شود ؛ چرا كه مهاركننده حيوان است و علم ، در عربى، «حكمت» ناميده شده است ؛ چرا كه از جهلِ عالِم ، جلوگيرى مى‏كند . ^۱ همچنين بر هر چيز نفوذناپذيرى ، صفت «مُحكَم» اطلاق مى‏گردد .^۲
آلوسى در تفسير روح المعانى ، در تبيين واژه «حكمت» ، از كتاب البحر جاحظ ، چنين نقل مى‏كند :
دانشمندان ، در معناى اين كلمه ، بيست و نُه قول دارند كه برخى از آنها به هم نزديك اند . پاره‏اى از عالمان ، بيشترِ اين معانى را اصطلاحى مى‏دانند كه قائل به آنها ، به مصداق مهمّ «حكمت» بسنده كرده و همان را در معناى آن آورده است ، وگرنه در اصل ، «حكمت» از مصدر «اِحكام» است كه به معناى استوارى در علم و گفتار و كردار يا همه اينهاست .^۳
بنا بر اين ، از منظر واژه‏شناسى ، كلمه «حكمت» ، حاكى از نوعى استوارى و اِتقان است و به هر چيز استوار و نفوذناپذير ، اعم از مادّى يا معنوى ، اطلاق مى‏گردد .