اسما و صفات قرآن از نگاه قرآن و سنّت

(۴)
اسما و صفات قرآن از نگاه قرآن و سنّت

ابوالقاسم عینى‏پور

كارشناسى ارشد رشته علوم قرآن و حدیث
دانشكده علوم انسانى دانشگاه تربیت مدرّس
استاد راهنما: حجةالاسلام ابوالفضل شكورى
استاد مشاور: دكتر محمّدعلى مهدوى‏راد
۱۳۷۲
۳۹۱ صفحه

این پایان‏نامه، در پىِ شناخت دقیق اسامى و صفات قرآن، این كتاب سعادت‏بخش است كه معجزه جاوید و ماندگار رسول خدا، و دریاى بى‏ كران معارف الهى است كه طراوت و تازگى آن، در هر عصرى نمایان است و در طول تاریخ، از زوایاى گوناگون مورد تدبّر و اندیشه قرار گرفته است؛ زیرا هر آیه آن براى عنایت بشر، انگیزه ‏آور است. یكى از دریچه ‏هاى حقیقت‏ نماى قرآن، اسما و صفات آن است كه آشكارا، پرده از راز نزول آن برمى‏دارد و در طالب خود، اشتیاقى وصف‏ناپذیر مى‏آفریند. این پایان‏نامه، از یك «مقدّمه»، سه «فصل» و سه «ضمیمه» تشكیل شده است. هر فصل نیز خود، داراى بخش‏هاى مختلفى است. دو فصل آغازین، در واقع، مقدّماتى براى ورود به بحث اصلى «اسما و صفات» است.
فصل اوّل در باب شناخت كلّى قرآن كریم است و موضوعات مرتبط با آن را روشن مى‏كند. این فصل از بخش‏هایى تشكیل شده است. بخش نخست، درباره وحى و تعریف آن در لغت و اصطلاح و معناى وحى در قرآن كریم و كیفیت وحى است. بخش دوم، معناى پیامبرِ امّى و بررسى واژه «امّى» و دلایل امّى بودن پیامبر خدا را برمى‏رسد. بخش سوم به جاوید بودن اعجاز قرآن و این‏كه معجزه، لازمه نبوت است، مى‏پردازد و پس از آن، تعریف و شرایط معجزه و داورى مشركان در اعجاز قرآن را مى‏آورد. بخش چهارم، مربوط به نگارش و جمع و تدوین قرآن كریم و معناى جمع و مراد از جمع درباره قرآن و ذكر فضایل سوره‏ها و استعمال لفظ كتاب در قرآن (بر اساس احادیث) است.
در فصل دوم، گردآورنده، در پى آن است كه فهم قرآن را ممكن جلوه دهد و در برابر نظر برخى (اخباریان) كه آن را منحصر به عدّه خاصّى دانسته‏اند كه از موهبت عصمت الهى برخوردار بوده‏اند، با ارائه دلایلى، امكان فهم آن را توسط عموم بشر، اثبات كند. نویسنده، در این باب به ادلّه اصولیان و اخباریان استشهاد نموده و با بیان مثال‏هایى، مطلب را پایان داده است. در فصل سوم - كه متن اصلى این مجموعه را تشكیل مى‏دهد - با مطالعه دقیق قرآن، تعداد واژگانى كه مى‏توان به عنوان اسم یا صفتِ این كتاب مقدّس آسمانى برشمرد، مورد شناسایى قرار گرفته و یكْ یكِ آن كلمات از لحاظ كاربرد معناشناختى در عرفِ مردمِ عرب‏زبان و اعتبار استعاره‏اى آنها از دیدگاه معتبرترین و كهن‏ترین كتب لغت، مورد تحقیق واقع شده و وجه تسمیه یا توصیف قرآن به آنها با استشهاد به سخن مفسّران گران‏مایه ، بیان شده است.
ضمیمه اوّل، جدول مقایسه‏اى اسما و صفات را نشان مى‏دهد و دیدگاه عدّه‏اى از اندیشمندان را به همراه آیات مورد استشهاد آنان، بیان مى‏كند.
ضمیمه دوم، اسامى و صفات قرآن را به تفكیك خاص و یا مشترك بودن یا غیر آن، به عنوان نتیجه حاصل از پایان‏نامه، به تصویر كشیده است.
ضمیمه سوم، گویاى نمودار ستونى از واژگانى است كه به منزله اسامى و صفات قرآن، شناخته شده است. ترتیب كلمات در این نمودار، بر اساس ترتیب نزولى سوره‏هاى قرآن است كه این الفاظ در آنها به عنوان نام و یا صفت قرآن به كار رفته است.