5. نكته ديگر اينكه بررسى رجال حديث, تنها يكى از راههاى شناخت حديث صحيح از ضعيف است. راهى كه از اين هم مهمتر است, بررسى متن حديث و به اصطلاح, به كاربردن فقه الحديث يا همان دراية الحديث است. با تكيه بر قواعد و معيارهاى اين علم, چنين نتيجه مى شود كه مضمون و معناى حديث اربعين, به هيچ وجه به گونه اى نيست كه عقلاً مردود و غير محتمل باشد و يا نقلاً بتوان آن را نفى كرد; بلكه برعكس, با دقّت و تدبّر در آن, به خوبى مى توان به صحّت محتوا و مضمون آن پى برد.
6. چنانچه در كتابهاى علم الحديث به صراحت بيان شده, نه هر حديث صحيحى واجب العمل است و نه هر حديث ضعيفى متروك العمل. بسيارى از احاديث ضعيف را مى توان با اِعمال قواعد علم درايه و همراه با قرائن و شواهد ديگرى پذيرفت و به مضمون و محتواى آن عمل كرد; ولى در عين حال, ادّعاى تواتر حديث اربعين هم, ادّعاى بس بزرگى است كه به راحتى نمى توان زير بار پذيرش آن رفت; ^۱ زيرا اگر واقعاً به حدّ تواتر رسيده بود, اولاً نيازى به بحث از سند و اِعمال ضوابط علم رجال نداشت; ثانياً على رغم كثرت طُرُقش نسبت ضعيف دادن به آن, موجّه و مقبول نبود. حال آنكه مى دانيم برخى آن را ضعيف دانسته اند و گروهى بررسى اسنادش را لازم شمرده اند. ^۲ مگر اينكه بگوييم مراد از تواتر, تواتر لفظى نيست; بلكه تواتر معنوى است يعنى مضمون آن, به نوعى از شهرت و اشتهارْ معروف است كه باعث مقبوليت آن مى شود (چنانكه پيش از اين اشاره كرديم).
در خاتمه اين بحث, سخن ملااسماعيل خواجويى را در جمع بندى اين حديث مى آوريم كه مى گويد:
و جملة ما وقفت من جانبنا ثلاث طرق:
الأولى: ذكرها شيخنا الشهيد فى أربعينه [ص19] وابتداء السند فاضلون الى السيد فضل الله الراوندى, و باقى سنده الى الرضا (ع) مجهول, و جملته خمسة رجال: منهم من لايعرف, ومنهم من لاينصّ الأصحاب فيه بمدح ولاقدح.