1.علما مى گويند : اين جمله ، گفتارى بديع و شيوا و از آن سخنان كوتاه و پُرمغزى است كه به پيامبر صلى الله عليه و آله نسبت داده شده و تمثيلى نيكوست و معنايش اين است كه : به بهشت نمى توان رسيد ، مگر با از سر گذراندن ناخوشى ها ، و آدمى به دوزخ نمى رود ، جز با در پيش گرفتن شهوات ؛ چرا كه اين چيزها ، بهشت و دوزخ را در ميان گرفته اند و هر كه پرده را بِدَرد ، به محبوب خويش مى رسد . دريدن پرده بهشت ، با فرو رفتن در كام سختى ها و ناملايمات است و دريدن پرده دوزخ ، با در پيش گرفتن شهوات و اميال. شريف رضى مى گويد : اين سخن ، مَجاز است و مراد ، اين است كه همه افعالى كه به بهشت مى رسانند ، انجام دادن آنها توأم با كراهت و مشقّت است ؛ زيرا راه بهشت ، راهى دشوار و طعمش طعمى تلخ است . پس وقتى راه هاى منتهى به بهشت ، چنان كه گفتيم ، دشوارند و رونده آنها را به سختى مى پيمايد ، نيكوست كه از باب مَجاز و توسّع در كلام ، گفته شود : «بهشت ، پيچيده در ناملايمات است» و برعكس ، از آن جا كه راه هاى منتهى به دوزخ ، غالبا و بيشتر ، با لذّت فراوان اند و ملايم با طبع اند و با مشقّت انجام نمى گيرند و با زحمت و رنجى همراه نيستند ، نيكوست كه از باب اتّساع و مَجاز ، گفته شود : «دوزخ ، پيچيده در شهوات است».

1.هكذا رواه مسلم : «حُفّت» ، ووقع في البخاريّ : «حفّت» ، ووقع فيه أيضا : «حجبت» [كما في الحديث اللاحق] ، وكلاهما صحيح . قال العلماء : هذا من بديع الكلام وفصيحه وجوامعه التي اُوتيها صلى الله عليه و آله من التمثيل الحسن. ومعناه : لا يوصل إلى الجنّة إلّا بارتكاب المكاره، والنّار إلّا بالشهوات ، وكذلك هما محجوبتان بهما ، فمن هتك الحجاب وصل إلى المحبوب. فهتك حجاب الجنّة باقتحام المكاره، وهتك حجاب النار بارتكاب الشهوات (هامش المصدر). قال الشريف الرضيّ رحمه الله : وهذا القول مجاز، والمراد : إنّ جميع الأفعال التي توصل إلى الجنّة يتجشّم فعلها على الكره والمشقّة، لأنّ طريقها وعر، ومذاقها مرّ. فلمّا كانت الطرق المفضية إلى الجنّة كلّها كما ذكرنا شاقّة المسالك، صعبة على السالك، حسن أن يقال : «الجنّة حفّت بالمكاره» على طريق المجاز وسعة الكلام، ولمّا كانت الأفعال المفضية إلى دخول النار في الأغلب الأكثر كثيرة الملاذ، ملائمة للطّباع، لا تؤتى من طريق مشقّة، ولا يقرع لها باب كلفة، حسن أن يقال : «إنّ النار حفّت بالشهوات» على طريق الاتّساع والمجاز (المجازات النبويّة : ص ۳۸۷ ح ۳۰۳).

2.صحيح مسلم : ج ۴ ص ۲۱۷۴ ح ۱ ، سنن الترمذي : ج ۴ ص ۶۹۳ ح ۲۵۵۹ ، سنن الدارمي : ج ۲ ص ۷۹۶ ح ۲۷۳۷ ، مسند ابن حنبل : ج ۴ ص ۳۰۸ ح ۱۲۵۶۰ كلّها عن أنس ، كنز العمّال : ج ۳ ص ۳۳۲ ح ۶۸۰۵ ؛ نهج البلاغة : الخطبة ۱۷۶ نحوه ، تنبيه الخواطر : ج ۱ ص ۱۹۰ ، روضة الواعظين : ص ۴۶۱ ، بحار الأنوار : ج ۷۰ ص ۷۸ ح ۱۲ .

3.صحيح البخاري : ج ۵ ص ۲۳۸۰ ح ۶۱۲۲ ، مشكاة المصابيح : ج ۲ ص ۶۴۹ ح ۵۱۶۰ ، فتح الباري : ج ۱۱ ص ۳۲۰ ح ۶۴۸۷ كلّها عن أبي هريرة ، شرح نهج البلاغة لابن أبي الحديد : ج ۱۰ ص ۱۷ ، كنز العمّال : ج ۳ ص ۳۳۱ ح ۶۸۰۴ .