پژوهشى در باره حديث «عَشَره مُبَشَّره» ^۱

بر پايه احاديث اين فصل ـ كه در منابع معتبر شيعه و اهل سنّت آمده اند ـ ، پيامبر خدا و اهل بيت آن بزرگوار ، به شمارى از پيروان خود ، مژده بهشت داده اند .
در ارزيابى اجمالىِ اين احاديث مى توان گفت كه شمارى از آنها از خاندان رسالت ، صادر شده اند ؛ امّا براى اظهار نظر قطعى در مورد هر يك از آنها و به طور كلّى ، احاديثى كه بهشتى بودن فرد يا افرادى را پيشگويى كرده اند ، دو نكته بايد مورد توجّه قرار گيرد :
نكته اوّل : ارزيابى سند و صحّت سندى احاديث ، به تنهايى ، آنها را از نظر صدور از معصوم ، قطعى نمى كند . خبرِ واحدِ صحيح السَّنَد ، تنها در صورتى مى تواند مورد اعتماد قرار گيرد كه شواهد و قرائنى دال بر مخالفت محتواى آن با ضروريات و بديهيات ، در كار نباشد .
به عبارت ديگر ، صحّت اسناد حديث ، عامل انحصارى ارزيابى حديث در همه ابعاد نيست ؛ بلكه ارزيابى حديث بايد به گونه اى جامع انجام پذيرد تا نوعى وثوق به صدور آن ، فراهم آيد .
نكته دوم : ارزيابى عملكرد افرادى كه بهشتى بودن آنان ، روايت شده ، خود ، معيارى است كه بيش از ارزيابى سند روايت ، مى تواند ما را بر صحّت آن روايت و سرنوشت نيكوى آن افراد ، راه نمايى نمايد ، بدين معنا كه اگر عملكرد كسى كه بهشتى معرّفى شده ، هماهنگ با كتاب خدا و سنّت بود ، قرينه روشنى بر صحّت گزارش و سرنوشت نيكوى اوست ؛ امّا اگر عملكرد وى بويژه در بخش پايانى عمر ، بر خلاف كتاب خدا و سنّت بود ، گواه قاطع و روشنى بر نادرست بودن گزارشى است كه او را بهشتى توصيف كرده است.
با توجّه به اين دو نكته، در اين جا ارزيابى فشرده اى از حديثى كه در شمارى از منابع اهل سنّت در باره پيشگويى پيامبر صلى الله عليه و آله از بهشتى بودن ده نفر آمده و به حديث «عَشَره مُبَشَّره» معروف گرديده ، ارائه مى كنيم .
گفتنى است كه حديثِ ياد شده ، تنها از دو تن از همين ده نفر ، نقل شده است : يكى عبد الرحمان بن عوف و ديگرى سعيد بن زيد .