5 . مقصود اصلى در آيات متشابه ، چنان كه در اين آيه آمده است :
(هُوَ الَّذِى أَنزَلَ عَلَيْكَ الْكِتَبَ مِنْهُ ءَايَتٌ مُّحْكَمَتٌ هُنَّ أُمُّ الْكِتَبِ وَأُخَرُ مُتَشَبِهَتٌ فَأَمَّا الَّذِينَ فِى قُلُوبِهِمْ زَيْغٌ فَيَتَّبِعُونَ مَا تَشَبَهَ مِنْهُ ابْتِغَآءَ الْفِتْنَةِ وَابْتِغَآءَ تَأْوِيلِهِ وَمَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلَّا اللَّهُ وَالرَّ سِخُونَ فِى الْعِلْمِ يَقُولُونَ ءَامَنَّا بِهِ كُلٌّ مِّنْ عِندِ رَبِّنَا وَمَا يَذَّكَّرُ إِلَّآ أُوْلُواْ الْأَلْبَبِ .^۱
او كسى است كه كتاب را بر تو نازل كرد كه بخشى از آن آيات «محكم» (= صريح و روشن) است كه آنها اساس كتاب اند (و هر گونه ابهام در آيات ديگر ، با مراجعه به اينها ، برطرف مى‏گردد) و بخشى از آن «متشابه» است (= آياتى كه در نگاه اول ، احتمالات مختلفى در آن مى‏رود) . اما آنها كه در دل‏هايشان انحراف است ، به دنبال متشابهات‏اند تا فتنه‏انگيزى كنند (و مردم را گم‏راه سازند) ، و تفسير (نادرستى) براى آن مى‏جويند در حالى كه تفسير آيات متشابه را جز خدا و استواران در علم نمى‏دانند؛ آنها كه مى‏گويند به آن ايمان آورده‏ايم ، همه از پيشگاه خداوند است ، و جز خردمندان كسى پند نمى‏گيرد) .
در اين آيه ، به مقتضاى سياق آن و ضميرهايى كه در لفظ (تأويلَه) دو بار تكرار شده ، «تأويل» در خصوص آيات متشابه مورد نظر است ، و ضمير در اين لفظ - همان طور كه بسيارى از مفسّران گفته‏اند - ، به «ما» در جمله (ما تشابه)بر مى‏گردد ، و ارجاع آن به «كتاب» كه در آغاز آيه قرار دارد - چنان كه برخى از بزرگان‏^۲ فرموده‏اند، از متفاهَم عرفى بسيار دور است .
بنا بر اين ، به نظر مى‏رسد - همان طور كه در تبيين معناى لغوى «تأويل» اشاره شد - لفظ «تأويل» داراى معناى وسيع و گسترده‏اى است كه شامل مفاهيم ذهنى و عينى مى‏گردد ، و تأويل قرآن - آن گونه كه شمارى از مفسّران گفته‏اند - به مفاهيم