هُوَ الهَندَسَةُ مِنَ الطُّولِ وَالعَرضِ وَالبَقاءِ.^۱ [قَدَر،] اندازه در درازا و پهنا و ماندگارى است .
و در حديثى ديگر مى فرمايد :
تَقديرُ الشَّيءِ مِن طولِهِ وَعَرضِهِ .^۲اندازه چيز در درازا و پهناى آن است .
نيز در حديثى از امام رضا عليه السلام آمده است :
هُوَ وَضعُ الحُدودِ مِنَ الآجالِ وَالأَرزاقِ وَالبَقاءِ وَالفَناءِ .^۳[قَدَر،] تعيين حدود اجل ها، روزى ها و ماندن و فانى شدن است .
بدين سان ، خداوند متعال پيش از انجام دادن هر كار و پديد آوردن هر پديده، نخست ، محدوده وجودى آن را از هر نظر ، معيّن مى كند . آن محدوده ، «قَدَر» و اين عمل ، «تقدير» ناميده مى شود . پس از تقدير ، نوبت به مقدّمه دوم ، يعنى «قضا» مى رسد . امام رضا عليه السلام در تفسير اين مقدّمه در حديثى مى فرمايد :
القَضاءُ : هُوَ الإِبرامُ وَإِقامَةُ العَينِ .^۴قضا ، استوارسازى و به عرصه وجود آوردن است .
در اين مرحله ، خداوند متعال ، آنچه را تقدير كرده ، در خارجْ تحقّق مى دهد . به تعبير ديگر ، وجود عينىِ هر پديده ، در واقع ، استوار نمودنِ وجود تقديرىِ آن است .
بنا بر اين، قَدَر ، بر قضا مقدّم است ، اگر چه در گفتار و نوشتار ، قضا براى