(۱)
دعا در قرآن و نهج البلاغه
شهین قهرمان ایزدى
کارشناسى ارشد الهیات و معارف اسلامى، گرایش علوم قرآن و حدیث
دانشگاه تهران
استاد راهنما: دكتر مرتضى آیةاللَّهزاده شیرازى
۲۲۳صفحه دستنویس بدون صفحه عنوان
بررسى معنا و مفهوم دعا، نقل و تشریح آیاتى كه در آنها ریشه «دعو» به كار رفته، بررسى تفاوت ادعیه مسلمانان و اولیا و بیان فواید و كاربرد دعا، از جمله مطالبى است كه نگارنده در این پایاننامه، بدانها پرداخته است.
دعا در دید شیعه و بنا بر ادعیه شیعه، ترسیمگر چهره دقیق دین، راه و رسم حكومت و زندگى بر اساس تعالیم صحیح اسلام است، دعا، عاملى نیرومند در تحریك و ترغیب انسانها، عاملى جهت مقاومت، عاملى براى پیروزى در نبردهاى مختلف، عاملى بزرگ در پیروزى نفس بر وساوس شیطانى، و عاملى نیرومند در جذب مقامات معنوى و در راه تربیت اخلاق است، نه وسیلهاى براى تحذیر جامعه. دعاى در نزد شیعه ، همچون رهبانیت در مسیحیت نیست؛ بلكه حركت است و تلاش و توكّل، و در نهایت، درخواست كمك از خداوند متعال و به همین علّت، بهترین هدیهاى است كه مىتوان آن را به مسلمانان داد.
گرچه این پایاننامه داراى باببندى و فصلهاى متعدّد نیست؛ ولى نگارنده در ده قسمت، بحثهاى مربوط به دعا را با عنوانهاى مختلف بیان نموده است.
در بخش نخست، معانى دعا از دیدگاه لغتشناسان و كتب لغت بررسى شده است. كتب لغت براى دعا معانى متعدّدى از قبیل: استغاثه، عبادت، میل و رغبت به خداوند، ندا كردن، سؤال و طلب، خواندن و نیایش ذكر كردهاند، كه هر یك از این واژهها به همراه آیات و روایات و دیدگاه بزرگان، تبیین گردیده است.
بخش دیگر پایاننامه به بررسى دستهبندى آیات بر حسب معانى لغوى و اصطلاحى پرداخته است . واژه دعا و مشتقاتش ۲۰۹ مرتبه در قرآن به كار رفته است. نگارنده، پس از ذكر این واژهها به دستهبندى آنها بر اساس كاربرد پرداخته است.
بخش سوم تحقیق، در بیان انواع نیایشگران و اقسام دعاها از نظر آنان است. وى در این بخش مىنویسد: دعا، انواع مختلف دارد. هر كس بر حسب استعداد و نزدیكى با خداى خویش به مناجات پرداخته است. انسان گنهكار، به نوعى با خداى خویش سخن مىگوید، انسان عاشق و دلسوخته محبّت خداوند نیز به نوع دیگر، اولیا و اوصیا به زبانى، و پیامبران به زبانى دیگر.
به طور كلّى، روح دعا و مناجات به روحیه افراد مختلف، بستگى دارد. در بخش چهارم، نگارنده بعد از دستهبندى آیات قرآن و روایات مأثوره و بررسى انواع نیایشگران و اقسام دعاها به این مسئله پرداخته كه: محتواى دعاهاى قرآنى چیست و قرآن، چگونه دعا كردن را تعلیم مىدهد؟
وى دعاهاى قرآنى را به شش دسته تقسیم نموده است: ۱ . دعا جهت هدایت و توفیق، ۲ . دعا در توبه و استغفار، ۳ . دعا براى خیر دنیا و آخرت و وسعت رزق، ۴ . دعا براى پدر و مادر و برادران و مؤمنان، ۵ . دعا براى فرزندان و همسران، ۶ . دعا براى پایدارى و رهایى از شیاطین جن و انس و خلاصى از عذاب دنیا و آخرت.
بخش چهارم مربوط به آداب دعاست كه از كتاب احیاء العلوم غزالى مواردى از آداب دعا را كه به نوعى به شرایط استجابت دعا نیز برمىگردد، توضیح داده است، وى سپس در بخش پنجم بحث شرایط استجابت دعا را پیش كشیده، و به تناسب در باب دلایل عدم اجابت دعا نیز مطالبى را ایراد كرده است وى براى استجابت دعا پانزده شرط را برمىشمرد و توضیح مىدهد.
بخش ششم رساله مربوط به فواید دعاست، كه در ضمن شرح و بسط این مسأله از منكران این مطلب نیز سخن گفته و منكران را به پنج دسته تقسیم و عقاید آنان را توضیح داده است، از جمله فواید دعا كه نگارنده به آنها اشاره مىكند عبارت است از: رد بلاء، اثرگذارى در امور معنوى و اثر در روح و روان آدمى در جنبه مثبت آرامش و آسایش.
دعا در قاموس كتاب مقدس عنوان مبحث بعدى رساله است، در این باب با ذكر جملات و فرازهایى از انجیل و كتابهاى دیگر مربوط به ادیان، وجوب دعا و نماز در كتاب مقدس و اثرات و فواید جانبى دعا را از این كتب بیان كرده است.
دانشمندان نیز در باب دعا نظراتى دارند كه موضوع بخش دیگر رساله است كه هر كس حسب اعتقادات مذهبى خود مطلبى را عنوان نموده است، یكى از این دانشمندان كه نظرش در اینجا مورد بررسى قرار گرفته الكسیس كارل دانشمند و جراح فرانسوى است كه اثر نیایش را با توجه به بیماران لاعلاجى كه داشته به خوبى دریافته است.
اما دعا در نهجالبلاغه كه آخرین بخش رساله را تشكیل مىدهد، نگارنده در این بخش به مواردى كه مولاى متقیان در نهجالبلاغه از آن سخن گفته مىپردازد و بر این باور تأكید دارد كه دعاهاى مولا به نهجالبلاغه محدود نمىشود، سپس نمونههایى از دعاهاى حضرت كه در كلمات و حكمتهاى آن بزرگوار آمده ایراد مىكند.
