معناى آزمايش خداوند

هنگامى كه موضوع «آزمايش» الهى مطرح مى شود ، اين پرسش ، پيش مى آيد كه : كسى به امتحان و آزمايش نياز دارد كه از نتيجه امتحان و سرانجام كار ، آگاه نيست . بنا بر اين، خداوند متعال كه همه چيز را مى داند و آشكار و پنهان براى او يك سان است ، چه نيازى به امتحان بندگان خود دارد ؟ و يا در يك جمله، حكمت آزمايش الهى چيست ؟
پاسخ اين سؤال، اين است كه بى ترديد، مفهوم آزمايش در مورد خداوند متعال و انسان، متفاوت است و امتحان الهى معنا و هدف ديگرى دارد ؛ چرا كه انسان به دليل نارسايى دانش خود، براى كشف حقيقت، به آزمايش نياز دارد و اين معنا براى داناى مطلق ، نامعقول است .
راغب اصفهانى در تبيين معناى آزمايش الهى مى گويد :
وَ إذا قيلَ : اِبتَلى فُلانٌ كَذا وَ أَبلاهُ فَذلِكَ يَتَضَمَّنُ أمرَينِ : أحَدُهُما تَعَرُّفُ حالِهِ وَ الوُقوفُ عَلى ما يُجهَلُ مِن أمرِهِ . وَ الثّانى : ظُهورُ جَودَتِهِ وَ رَداءَتِهِ ، وَ رُبَّما قُصِدَ بِهِ الأَمرانِ ، وَ رُبَّما يُقصَدُ بِهِ أحَدُهُما ، فَإِذا قيلَ فِى اللّهِ تَعالى : بَلا كَذا وَ أَبلاهُ فَلَيسَ المُرادُ مِنهُ إلّا ظُهورَ جَودَتِهِ وَ رَداءَتِهِ ، دونَ التَّعَرُّفِ لِحالِهِ وَ الوقوفِ عَلى ما يُجهَلُ مِن أمرِهِ إذ كانَ اللّهُ عَلّامَ الغُيوبِ .^۱
هر گاه گفته شود : «اِبتَلى فُلانٌ كَذا وَ أَبلاهُ» ، شامل دو چيز مى شود : يكى شناختن حال آن و اطّلاع از امور ناشناخته آن . دوم ، و آشكار شدن خوبى و بدىِ آن . اى بسا كه هر دوى اينها و اى بسا كه يكى از آن دو ، منظور نشود هر گاه در باره خدا گفته شود : «بَلا كَذا وَ أَبلاهُ» ، منظور ، تنها آشكار شدن خوبى و بدىِ چيز است و نه شناخت حال آن و آگاه شدن بر امور ناشناخته اش ؛ چرا كه خداوند، دانا به نهان هاست .