تكامل اختيارى و يا انحطاط ارادى نيست . ^۱
در حديثى از امام على عليه السلام در تبيين اين سخن خداوند متعال: «بدانيد اموال و اولاد شما وسيله آزمايش اند»^۲ آمده :
أنَّهُ يَختَبِرُهُم بِالأموالِ وَ الأولادِ لِيَتَبَيَّنَ السّاخِطَ لِرِزقِهِ وَ الرّاضِىَ بِقِسمِهِ ، وَ إن كانَ سُبحانَهُ أعلَمَ بِهِم مِن أنفُسِهِم ، وَ لكِن لِتَظهَرَ الأفعالُ الَّتى بِها يُستَحَقُّ الثَّوابُ وَ العِقابُ .^۳
معنايش اين است كه خداوند، آنان را به وسيله دارايى ها و فرزندان مى آزمايد تا معلوم شود كه چه كسى از روزىِ او ناخرسند و چه كسى به قسمت او، خرسند است ، اگر چه خداوند سبحان، از خود آنان هم به آنان داناتر است؛ امّا آزمايش براى اين است تا اعمالى كه با آنها پاداش و كيفر سزاوار مى گردند ، معلوم شوند.
همچنين در حديثى ديگر از ايشان نقل شده :
ألا إنَّ اللّهَ تَعالى قَد كَشَفَ الخَلقَ كَشفَةً ، لا أنَّهُ جَهِلَ ما أخفَوهُ مِن مَصونِ أسرارِهِم وَ مَكنونِ ضَمائِرِهِم ، وَ لكِن لِيَبلُوَهُم أيُّهُم أحسَنُ عَمَلاً ، فَيَكونَ الثَّوابُ جَزاءً وَ العِقابُ بَواءً^۴.^۵
هان ! خداوند متعال ، درون مردمان را [از طريق امتحان،] آشكار ساخت، نه اين كه از رازهاى نهفته و درون هاى پوشيده شان آگاه نبود ؛ بلكه تا آنان را بيازمايد كه كدامشان نيك كردارتر است ، تا ثواب ، سزا [ى كار نيك آنان] باشد و عقاب ، كيفر [كار بدشان] .
بنا بر اين ، مى توان گفت كه آزمايش الهى در فرهنگ قرآن و حديث، عبارت