پس تأ نّى ، پژوهشگر را به رأى درست ، نزديك مى كند و اگر ديگر شرايط پالايش عقيده فراهم آيد ، او به واقعيت دست مى يابد و چنانچه شرايط ديگر فراهم نگردد و به واقعيت دست نيابد ، لااقل بدان نزديك مى شود. در مقابل ، شتاب ، پژوهشگر را به خطا مى اندازد و اگر شخص شتاب زده در بررسى هايش به واقع نيز برسد ، يك اتّفاق است . از اين رو ، امام على عليه السلام فرزندش امام مجتبى عليه السلام را چنين سفارش كرده است :
أَنهاكَ عَنِ التَّسَرُّعِ بِالقَولِ وَالفِعلِ .^۱تو را از شتاب زدگى در گفتار و رفتار ، بر حذر مى دارم.

2 . تجربه

به طور طبيعى ، رأى كسانى كه در اظهار نظر و بررسى ، از تجربه و خُبرويّت بهره نمى برند ، نادرست و غير واقعى است. امام على عليه السلام نقش تجربه و تأثير آن را در شناخت ، چنين به تصوير مى كشد :
كُلُّ مَعرِفَةٍ تَحتاجُ إِلَى التَّجارِبِ.^۲هر شناختى ، به تجربه هايى نيازمند است.
در حديثى ديگر ، امام على عليه السلام معارف عقلى را به دو بخش تقسيم مى كند :
العَقلُ عَقلانِ: عَقلُ الطَّبعِ وعَقلُ التَّجرِبَةِ وكِلاهُما يُؤَدّي إِلَى المَنفَعَةِ.^۳عقل ، دو گونه است : عقل سرشتى و عقل اكتسابى. و هر دو به سود مى انجامد.
همچنين در حديثى ديگر ، چنين فرموده است :