پژوهشى در باره نَسخ در قرآن‏ - صفحه 5

قرينه‏اى ديگر براى تأييد اين مدّعا باشد .
در روايات اهل بيت عليهم السلام نيز «نسخ» در همين مفهوم عام به كار رفته ۱ و به همين دليل ، تفسير قرآن و بيان احكامى شرعى بدون آشنايى با ناسخ و منسوخ ، ممنوع اعلام شده است .۲

3 . نسخ در اصطلاح قُدَما

بررسى تاريخى تعاريف دانشمندان از اصطلاح نسخ نيز نشان مى‏دهد كه در آغاز ، هرگونه تغيير در بيان حكم شرعى - حتى تخصيص عام ، تقييد مطلق ، و بيان مجملِ پيشين - را نسخ مى‏گفته‏اند؛ زيرا همه اين موارد را در يك مفهوم، مشترك مى‏دانسته‏اند و آن عبارت است از : «عدم اراده حكم سابق به حسب ظاهر» .
بدين ترتيب در دوره نخست ، تفاوت چندانى ميان معناى لغوى نسخ و مفهوم آن در قرآن و حديث و نيز معناى اصطلاحى آن نبوده ، و به عبارت ديگر ، نسخ اصطلاحى ، در گذشته ، معناى عامّى داشته كه نسخ اصطلاحى در دوره‏هاى اخير يكى از مصاديق آن بوده است .۳

4 . نسخ در اصطلاح متأخّر

هنگامى كه سير نگارش در باره ناسخ و منسوخ رونق يافت، دانشمندان بويژه اُصوليان ، قيود و شروطى بر مفهوم پيشين افزودند و تعاريفى محدودتر به دست دادند و تغييرهايى مانند تقييد و تخصيص را از دايره شمول آن بيرون راندند.

1.ر . ك : ج‏۲ ص ۱۵۳ (بخش يكم / فصل هشتم : آيه‏هايى كه منسوخ ناميده شده‏اند) .

2.ر . ك : ج‏۲ ص ۱۵۱ (بخش يكم / فصل هشتم : شناخت ناسخ و منسوخ) .

3.براى نمونه نگاه كنيد : الناسخ و المنسوخ تأليف سدوسى (م ۱۱۷ ق) كه تعداد نسخ‏هاى قرآن كريم را پرشمار دانسته است .

صفحه از 12