و از اين رو، با گذشت زمان، حكم آنها تغيير مىكند. در چنين مواردى اراده خداوند متعال از همان آغاز به جعل قانون موقت تعلق مىگيرد و تجديد نظر و تغييرى در حكم الهى پديد نمىآيد .۱ بنا بر اين، آنچه با عنوان «نسخ قرآنى» مشهور است، تنها اعلام پايان يافتن زمان عمل به حكمى و آغاز شدن زمان عمل به حكمى ديگر است.
5 . انواع متصوّر نسخ در قرآن
نسخ در قرآن ، انواع گوناگونى تصوّر شده كه عمده آنها عبارت است از :
يك . نسخ حكم و تلاوت
در اين فرض ، آيهاى كه مشتمل بر حكمى است ، به طور كامل از قرآن حذف شده است . نمونهاى كه براى اين نوع نسخ گفته شده ، بنا بر روايتى ضعيف از عايشه است كه مىگويد : بر پيامبر آيهاى نازل شد با اين متن :
عَشْرُ رَضَعاتٍ مَعلُوماتٍ يُحرِمْنَ .
ده بار شير دادنِ معلوم ، باعث حرمت مىشود .
سپس با آيهاى ديگر نسخ شد كه پنج بار را كافى مىدانست . هر دو آيه منسوخ و ناسخ ، در قرآن بودند و مردم آن را تلاوت مىكردند ولى حيوانى اين دو آيه را از مصحفى كه در آن ثبت بود خورد و از ميان برد .۲
چگونه ممكن است آياتى از قرآن كه همواره مورد تلاوت و قرائت همگان بوده و حتى پس از پيامبر هم تلاوت مىشده ، پس از وفات پيامبر صلى اللَّه عليه و آله به وسيله يك بز
1.ر.ك: البيان فى تفسير القرآن: ص۲۷۸ - ۲۷۹؛ التمهيد: ج ۲ ص ۲۶۸.
2.اين روايت در منابع اهل سنّت آمده است . براى نمونه، ر.ك : كتاب الموطأ: ج ۲ ص ۶۰۹ ؛ سنن النسائى : ج ۴ ص ۱۰۰ .
