خورده شود و هر دو آيه، از بين بروند؟!
دو . نسخ تلاوت و بقاى حكم
تصور وجودِ اين گونه نسخ در قرآن - افزون بر اين كه با همان مشكل قول به تحريف روبروست ، خلاف حكمت نيز هست ؛ زيرا در اين حالت، حكم هست، ولى مستند آن نيست .
گفتنى است كه خليفه دوم، مدّعى بود كه آيه رجم در قرآن وجود داشته و بى جهت افتاده است؛۱ ولى كسى اين ادعا را از او نپذيرفت .۲
سه . نسخ حكم و بقاى تلاوت
در اين فرض ، آيه منسوخ ، در قرآن موجود است ؛ ليكن حكم آن، نسخ گرديده است .
چهار . نسخ مشروط
نسخ مشروط ،۳ عبارت است از مقيّد كردن احكام به شروط خاصّ خود كه با تغيير آن شروط - كه در واقع، موضوع حكم اند - حكم، تغيير پيدا مىكند .
همان گونه كه اشاره شد ، نوع اوّل و دوم نسخ ، در قرآن، امكان وقوعى ندارند ، همچنين نسخ به معناى چهارم، بىترديد در قرآن واقع شده است . بنا بر اين، آنچه وقوع آن مورد بحث است ، نسخ به معناى سوم است، بدين معنا كه: آيا در قرآن، آيهاى هست كه متن آن ، موجود و حكم آن منسوخ باشد؟ پاسخ اين سؤال، ضمن بررسى «شمار آيات منسوخ» خواهد آمد .
1.ر . ك : صحيح البخارى : ج ۸ ص ۱۱۳ ؛ صحيح مسلم : ج ۵ ص ۱۱۶ .
2.ر . ك : البيان : ص ۲۰۲ و ۲۸۵ ؛ الميزان فى تفسير القرآن : ج ۱۲ ص ۱۲۵ .
3.اين اصطلاح در نوشته آية اللَّه معرفت به كار رفته ، و ظاهراً مقصود، همان معناى عام نسخ است كه در لغت و قرآن و حديث به كار رفته است .
