رويكردهاى پژوهشى در مهدويّت‏ نگارى - صفحه 12

لحظه از جهان رخت بربندد، زمين ساكنان خود را فرو مى‏كشد» گفته است: اين حديث قاعده‏اى را كه بيان كرديم، شرح مى‏دهد.1
دومين طريقى كه ملاصدرا برگزيده، قاعده برهان اشرف است كه او آن را چنين شرح مى‏دهد:
دانستى كه سلسله هستى، كه از صادر اول به وجود آمده، از برتر به پست، و از عالى به دانى بوده است و هر كه در احوال موجودات و نسبت ميان آنها بنگرد در مى‏يابد كه دانى و ناقص بدون وجود عالى و كامل تحقّق نمى‏يابد و اين تقدم ذاتى و حقيقى است. بلى ناقص و دانى ماده است تا عالى و كامل افاضه كند. حيوان ذاتاً مقدم بر نطفه، و نبات مقدّم بر بذر است؛ گرچه بذر و نطفه ماده تحقّق حيوان و نبات است.
مشابهت ميان انسان‏ها تنها در ماده بدنى و نشئت طبيعى است؛ وگرنه به حسب نشئت روحانى انواع بى‏شمار دارد. نوع پيامبر و امام نوع اشرف و عالى است؛ از اين رو نسبت حجت به بشر، مانند نسبت انسان به حيوان و حيوان به نبات و نبات به جماد است.
و پيش از اين تقدم و تاخر در وجود را ميان نوع شريف و نوع پست توصيف كرديم. خداوند فرموده است زمين و آنچه در آن است را براى انسان آفريده است. چون انسان اشرف انواع زمين است و سبب و غايت وجود آنهاست. اگر انسان نباشد ساير انواع موجودات زمين، از جماد و نبات و حيوان، موجود نشوند. همين گونه است رابطه انسان‏ها با حجت، كه اگر حجت نباشد انسانى نخواهد بود و همين است معناى اين حديث كه اگر بر زمين دو نفر باشند يكى از آنها حجت است.2

1.همان جا.

2.ر.ك: شرح اصول الكافى: ج ۲ ص ۵۰۳ - ۵۰۴ .

صفحه از 25