ابوالقاسم اسماعيل بن ابوالحسن عَبّاد بن عباس طالقانى ، در ۳۲۶ ق ، زاده شد . شخصيت صاحب ، چنان است كه شخص سخندان هم ناتوان از پى بردن به همه ابعاد آن است . بررسى شخصيت او ، به چند جهت نياز دارد : از يك طرف درباره علمش و از سوى ديگر، در باره ادبياتش و نيز از جهت سياستمدارى اش و نيز از بزرگى هاى اخلاقى اى كه دارد (از جود سرشار ، شايستگى فراوان و فضايل غيرقابل شمارشش) . شيخ حُرّ عاملى ، از او چنين تجليل كرده است : «محقّق ، متكلّم ، عظيم الشأن و جليل القدر» . ثَعالبى هم او را از جمله «پيشوايان لغت» معرفى كرده كه در كتاب فقه اللغةى خويش ، بر آنان اعتماد كرده است . سيدعلى خان ، در الدرجات الرفيعة گفته است : «صاحب ، قصيده اى در باره اهل بيت عليهم السلام در هفتاد بيت ، سرود كه الف ندارد و مردم از آن به شگفت آمدند و راويان ، آن را براى همديگر نقل كردند و چونان حركت خورشيد ، در هر شهرى دهان به دهان مى گشت . نيز وى قصايدى سروده كه هر كدام از آنها فاقد يكى از حروف الفباست مگر حرف واو [كه به سرودن آن نرسيد]» . صاحب در سال ۳۸۵ ق در رى درگذشت .
شعر او در باره حضرت مهدی(ع):
بِمُحَمَّدٍ ووَصيِّهِ وابنَيهِما الطّاهِرَينِ وسَيِّدِ العُبّادِ
ومُحَمّدٍ وبِجَعفَرِ بنِ مُحَمَّدٍ وسَمِّي مَبعوثٍ بِشاطي الوادي
وعَليٍّ الطوسيِّ ثُمَّ مُحَمَّدٍ وعَليٍّ المَسمومِ ثُمَّ الهادي
حَسَنٍ وأتبِع بَعدَهُ بِإمامَةٍ لِلقائِمِ المَبعوثِ بِالمِرصادِ
به محمّد و وصىّ او و دو پسر پاكش و سرور عبادت پيشگان
و به محمّد و به جعفر بن محمّد و هم نام برانگيخته در كرانه وادى
و على كه در طوس است سپس محمّد و على مسموم شده و سپس هادى
و حسن ، و دنباله رو پس از اويم امامت قائم را كه آماده ظهور است.[۱]
سروده اى ديگر از او :
بِمُحَمَّدٍ ووَصيِّه وابنَيهِما وبِعابِدٍ وبباقِرَينِ وكاظِمِ
ثُمَّ الرِّضا ومُحَمَّدٍ ثُمَّ ابنِهِ والعَسكَريِّ المُتَّقيِّ والقائِمِ
أرجو النَّجاةَ مِنَ المَواقِفِ كُلِّها حَتّى أصيرُ إلى نَعيمٍ دائِمِ
به محمّد و وصى او و دو پسرش و به عابد و باقر و صادق و كاظم
سپس رضا و محمّد و پسرش و عسكرى متّقى ، و قائم
اميد نجات از تمامى مواقف قيامت دارم تا به نعمت دائمى برسم.[۲]
[۱]
المناقب، ابن شهر آشوب: ج ۱ ص ۳۲۵.
[۲]
المناقب، ابن شهر آشوب: ج ۱ ص ۳۲۵، الغدير: ج ۴ ص ۶۷.
