اين نكته كه عزادارى براى امام حسين عليه السلام ، به برپاكنندگان آن ، در دنيا يارى مى رساند و نتيجه آن ، همجوارى با پيامبر صلى الله عليه و آله است، نكته مهم و قابل توجّهى است و جاى تأمّل دارد كه چرا و چگونه اين گونه است . بى ترديد ، امام عليه السلام مى خواهد با اين كلام بسيار مهم ، همان صف بندى عظيمى را كه پيامبر خدا رقم زده بود ، ادامه دهد : حسينى بودن ، يعنى محمّدى بودن و جز آن ، يعنى جز اين !
به هر حال ، با اين كه حاكميت هاى ستمباره آن دوران ، بر شيعيان و علويان ، بسيار سخت مى گرفتند و مانع از اقامه عزا مى شدند ، امام باقر عليه السلام با تشويق و ترغيب بر اقامه مجلس عزادارى سيّد الشهدا عليه السلام ، در حدّ ممكن ، در جهت استوارسازى اركان عزادارى كوشيد و بِدان ، شكل آيينى داد و در مجالس عزا ، ادب تعزيت گفتن را چنين بر نمود ^۱ كه جريان يادكردِ كربلا ، فقط مسئله ديروز و امروز نيست و از آنِ فردا و فرداها نيز هست . همچنين نشان داد كه چگونه مى شود به هماره ساختن اين سنّت در بستر تاريخ ، يارى رساند.

ب / 2 . روزگار امام صادق عليه السلام

هنگامى كه امام صادق عليه السلام امامت شيعيان را در دست گرفت ، نيم قرن از حادثه جانسوز كربلا گذشته بود . در آن روزگار ، به جهات سياسى، فرهنگى و اعتقادى ، جامعه دگرسانى بسيار گسترده اى يافته بود . امام صادق عليه السلام از اين موقعيت و فضاى به دست آمده ، نهايتِ بهره را برد و در تبيين و تفسير ابعاد دين و قرآن كريم ، بسى كوشيد. ياران و شاگردان امام عليه السلام نيز در جهت تبيين انديشه ناب محمّدى ، بسى كوشيدند .
در ميان كوشش هاى امام صادق عليه السلام ، چه در گفتار و چه در عمل و رفتار ، حادثه كربلا جايگاه بس مهمّى دارد. آموزه هاى آن بزرگوار در ارائه قالب، اصول كلّى و