نفوذ و گسترش تشيّع است و شامل مناطق عراق، شام، حجاز و بلاد مكّه و مدينه و شهرهاى خراسان و عراق و طبرستان و ... مى شود . ۱
از سوى ديگر ، بر اساس آنچه گذشت ، طبيعى است كه هر جا تشيّعْ پا مى گرفته ، اقامه عزادارى بر امام حسين عليه السلام نيز چونان آيينى مذهبى ، در حدّ امكان ، هر چند پنهانى ، جارى مى شده است . بنا بر اين ، بايد در اين مناطق نيز چنين بوده باشد .
سده هفتم
سده هفتم ، همراه است با روى كار آمدن دولت خوارزم شاهى در شرق بلاد اسلام و احياى مجدّد خلافت عبّاسى كه به هنگام حاكميت آل بويه و سلجوقيان بر بغداد، جز اسمى از آن ، باقى نبود.
بر پايه گزارش هاى موجود ، اقامه عزادارى در اين قرن ، چونان قرن ششم است و گاه گسترده تر . گزارشى از دهه هاى نيمه اوّل كه هنوز مغولان بر بغداد چيره نشده بودند، نشانگر عزادارى و مقتل خوانى در پايتخت خلافت عبّاسى است. مستعصم عبّاسى ، به سال 641 ق ، از محتسب بغداد (جمال الدين عبد الرحمان ابن جوزى) خواست تا در عاشورا ، مردمان را از مقتل خوانى باز دارد ؛ امّا به مقتل خوانى در كنار مرقد امام كاظم عليه السلام رخصت داد. ۲
عماد الدين طبرى (م ق 7 ق) نيز از اجتماع انبوه زائران در ايّام سوگوارى امير مؤمنان عليه السلام و امام حسين عليه السلام در مزار اين دو امام، خبر مى دهد. ۳
مولوى ، شاعر بلندآوازه قرن هفتم ، در مثنوى خود ، به وجود عزادارى علنى در
1.تاريخ تشيّع : ج ۲ ص ۵۱۹ (به نقل از: تاريخ طبرستان : ص ۱۱۶ ـ ۱۱۸) .
2.الحوادث الجامعة و التجارب النافعة فى المئة السابعة : ص ۹۳ . در اين كتاب آمده كه خليفه به محتسب بغداد ، جمال الدين عبد الرحمان ابن جوزى ، دستور داد كه وى از مقتل خوانى در روز عاشورا و مرثيه سرايى در هر جاى بغداد، جز در كنار مرقد موسى بن جعفر۷ جلوگيرى كند .
3.أسرار الإمامة : ص ۲۴۴ .
