تن مى كردند ۱ و املاكى براى برپايى مراسم عزادارى ، وقف مى نمودند . ميرزا عبد اللّه افندى ، نويسنده ، محقّق و مورّخ بااطّلاع آن روزگار ، آورده است :
سال هاست ... در دهه اوّل محرّم ، بويژه عاشورا ، در همه مناطق ايران ، براى امام حسين عليه السلام عزادارى مى شود . ۲
او همچنين تأكيد مى كند كه :
اين رويّه حسنه ... در اين مدّت مديد ، به منزله شعار شيعه شده است . ۳
مواضع و رويكرد مخالفان در باره عزادارى نيز نشانگر گستردگى آن است. ميرزا عبد اللّه افندى آورده است كه آنان ، با تعبير «شَر و شور شيعيان در حكايت تعزيت در ايّام عاشورا» از آن ياد كرده اند . ۴
سوگ نامه بلند و پُرآوازه و بى نظير محتشم كاشانى ـ كه به درخواست شاه تهماسب ، سروده شده ـ نيز شايان ذكر است كه با اين بيت، آغاز مى شود :
باز اين ، چه شورش است كه در خلق عالم است ؟باز اين ، چه نوحه و چه عزا و چه ماتم است ؟
عزادارى محرّم، در سفرنامه هاى ايرانگردان
اكنون به جاست كه در حدّ امكان و مجال به گزارش هاى ايرانگردان خارجى بپردازيم . پيترو دلّا واله ـ كه به سال 1618 م / 1207 ق ، به ايران سفر كرده ـ در سفرنامه خود ، گزارشى گويا و خواندنى ارائه داده است، بدين گونه كه :
مردمان ، در دهه نخست محرّم و روز عاشورا ، يكسر ، غم زده و با لباس عزا، در انظار عمومى ، حاضر مى شوند و در كوى و برزن ، حركت مى كنند و با اين
1.تاريخ و جنبه ادبى تعزيه : ص ۲۴ (به نقل از : سفرنامه نيكلاس هميوس در سفر سال ۱۶۳۳ م) .
2.تحفه فيروزيّه :ص ۱۶۶ (به نقل از : صفويّه در عرصه دين، فرهنگ و سياست : ج ۱ ص۴۶۴) .
3.تحفه فيروزيّه : ص ۱۶۸ (به نقل از : صفويّه در عرصه دين ، فرهنگ وسياست : ج ۱ ص ۴۶۵) .
4.تحفه فيروزيّه : ص ۱۱۲ (به نقل از : صفويّه درعرصه دين ، فرهنگ و سياست : ج ۱ ص ۴۵۷) .
