حركت به سوى شام و شركت در نبرد با قاتلان امام حسين عليه السلام ، ابتدا بر مزار امام عليه السلام و يارانش گِرد آمدند و سوگوارى كردند و سپس به حركت خود ، ادامه دادند ۱ . ۲
مرحله دوم : برپايى سوگوارى به گونه آيينى مذهبى از سوى ائمّه عليهم السلام
سوگوارى بر ابا عبد اللّه الحسين عليه السلام در اين مرحله ، چونان آيينى مذهبى ، چهره مى گيرد . اين فرآيند ، در سه مرحله ، شكل نهايى مى يابد:
الف ـ زمينه سازى (روزگار امام زين العابدين عليه السلام )
در اين مرحله ، زمينه سازى لازم براى شكل گيرى سنّت سوگوارى و آيين عزادارى انجام مى شود و بستر مناسبى براى به وجود آمدن آيينى مذهبى ، رقم مى خورد . امام زين العابدين عليه السلام را بايد نقش آفرين اصلى اين مرحله دانست .
حادثه كربلا ، افزون بر غم و اندوهى كه در جامعه اسلامى بر جاى نهاد ، به لحاظ عقيدتى و سياسى نيز تحوّل شگفتى به وجود آورد. سيّد الساجدين عليه السلام پس از شهادت امام حسين عليه السلام و در چنين فضايى وحشت زا ، در مدينه ساكن شد و رسالت امامت را ادامه داد. اين روزگار ، بى گمان ، سياه ترين، تاريك ترين و خفقان آميزترين و در عين حال ، بيدارگرترين و تنبّه آفرين ترين روزگار تاريخ شيعه است .
امام زين العابدين عليه السلام با آهنگ كلّى رسالتِ امامت ، براى بيدارى جامعه اسلامى و جهل زدايى از آنان و رهايى بخشيدن آنان از دام تبليغاتى بنى اميّه ، جهادى گسترده و
1.ر . ك : تاريخ الطبرى : ج ۵ ص ۵۸۹ .
2.پيش تر آورديم كه حادثه كربلا، براى جهان اسلام، بسيار تكان دهنده و اندوه آفرين بود ؛ امّابراى خاندان ? بنى هاشم ، چنان اثرى بر جاى گذارد كه تا مرگ ابن زياد ، يكسر در سوگ و ماتم بودند . اين كه اين واقعيت ، اثر گرفته از فرهنگ و ادب عرب بود كه تا مرگ قاتل ، سوگوارى را بر مقتول، ادامه مى دادند، بعيد نمى نمايد . به هر حال ، اهل بيت پيامبر صل الله عليه وآله در اين پنج شش سال، عزادارى را امرى عادى و متعارف ساختند . اين همه ، بستر حركتى فكرى، فرهنگى و جهادى را رقم زد ، به گونه اى كه پس از آن و با هدايت ها و ره گشايى امامان: ، به صورت آيينى مذهبى در آمد ، با درون مايه اى بس الهام بخش كه پس از اين ، خواهيم آورد .
