شيخ فخر الدين (نور الدين) حمزة بن على ملك طوسى اسفراينى (۷۸۴ - ۸۶۶ ق)، معاصر الُغ بيگ تيمورى در سال ۷۸۴ ق، در بيهق به دنيا آمد. او چندين بار به هند و مكّه رفت و در سال ۸۶۶ ق، دارفانى را وداع گفت و مزارش در اسفراين است. آثار وى عبارت است از: عجائب الدنيا، سعى الصفا، طغراى همايون و جواهر الأسرار .
چند شعر او در مورد حضرت مهدی(ع):
السلام اى حُجّة القائم امامِ جنّ و انس السلام اى شمسه ايوانِ طاقِ كبريا
السلام اى هادى حق، مهدى آخر زمان كوكبِ برجِ هدايت، برجِ خورشيدِ هدا
السلام اى خاتمِ اهلِ ولايت، السلام مرحبا اى گوهرِ درياى رحمت، مرحبا!
عقلِ اوّل، دفترِ حلمِ تو را امُّ الكتاب عرشِ اعظم، خيمه جاهِ تو را پرده سرا
عرصه آفاق را عدلِ تو تعديل النهار هيئتِ افلاك را عقلِ تو خطّ استوا
دوستان را چشم بر راه انتظار از حد گذشت الصّلا اى كوكبِ برجِ امامت الصّلا
در خلاء غيب تا كى اين سخن مانَد نهان وقت آن آمد كه گردد اين حكايت بر ملا
اى تو درياى زلال و ما همه تشنه زده تو جهانِ نعمت و ما مشتهىِ ناشتا
تو طبيبِ حاذقى، آخر بگو تا چاره چيست دارد از ادخال فاسد معده دهر امتلا
تو به جاى آدمى امروز و ما اولاد تو در دم ابليس فرزندان تو نبود روا
نوح وقتى ما همه در بحرِ توفان غرقه ايم كى توان زين موج بيرون آمدن بى آشنا
تو خليلِ وقت و ما در آتشِ نمرودِ نفس العطش اى ماء رحمت تشنه مائيم ما
اى چو موسى دستِ ثعبان گيرِ تو دريا شكاف جهد كن كآمد سپاهِ نفسِ فرعون از قفا
عيسى وقتى و خلقى جمله بيمارانِ تو چشم مى دارند زانفاسِ تو اى عيسى شفا
اى به جاى مصطفى در جمله احكام دين در امورِ دين مكن بوجهلِ بدعت را رها
مرتضاى ثانى اى بركَن بروتِ خارجى ذوالفقارِ حيدرى را باز بركش در غزا
تو حسين وقت و ما در كربلاى محنتيم از يزيدِ نفس برهان - اى حسين - اين روح ما
زهر مأمونِ هوا ما را چو سلطان مى كُشد اى تو ترياكِ سعادت، خستگان را كن دوا
عالَمى در انتظارِ توست خاصه «آذرى» چشم ها بر راه روز و شب به امّيدِ لقا
يك نظر در كارِ درويشانِ خود كن يا امام تا مسِ ما گردد از اكسيرِ لطفت كيميا
سوى مظلومان اين دورِ ستم، چشمى فگن بر گرفتاران اين آخر زمان، رحمى نما.[۱]
نيز از اوست:
آن سپهسالارِ با رفعت كه هنگامِ خروج قطبِ اعظم باشدش منجوق و مغفر آسمان
از خيالاتِ دمِ شمشيرِ او هر صبح و شام مى نمايد گاه احمر گاه اصفر آسمان
چاك گردد از چكاچاكِ دمِ تيغش زمين شق شود از شُقّه هاى آن دلاور، آسمان
از نهيبِ زخمِ تير و قوسِ ذو القرنينِ او درچه مغرب خورَد هر شب سكندر آسمان
شش جهات و چار عنصر را بجنباند ز جا كافرين خوانند پروين هفت پيكر آسمان
آسمان درنگذرد از حُكم و فرمانِ شما اى نهاده پاى رفعت از زمين بر آسمان .[۲]
نيز از اوست:
ايا وجود تو بر خلق، سايه اى ز خداى بيا و بر سر ما سايه اى فگن چو هماى
چو آفتاب بِنِه در ركاب رفعت پاى به اوج چرخ رسان قبه فلك فرساى
چو آفتاب رخ از مطلع صفا بنماى غبار ظلم ز آينه جهان بزداى
خداى را چه تويى دست گير خلق خداى زمان توست ايا صاحب الزمان به درآى .
نيز از اوست:
مگر به حال جهان التفات فرمايند كه باز عرصه آفاق را بيارايند
چو آفتاب ازين تيره شب برون آيند رهى به گمشدگان طريق بنمايند
درى زغيب به روى زمانه بگشايند غبار ظلم ز روى زمانه بزدايند
درون پرده اسرار تا به كى پايند جهان ز دست بشد يا امام فرمايند.
نيز از اوست:
نماند شعله خورشيد شرع را پرتو برفت از آتش مصباح دين و ملّت ضو
خلايق از پى دنيا فتاده در تك و دو موافقت ز ميان رفته همچو كيخسرو
لباس شرع به دكان ديو گشته گرو شعار مصطفوى در بر جهان كُن نو
خروش و ولوله آخر الزمان بشنو خداى را مددى يا امام ظاهر شو.
نيز از اوست:
بيا كه مهلت عالم به اندكى آمد بسى نماند كه دوران به آخر انجامد
رسيد وقت كه آن ماه امّتِ احمد چو سرو در چمن روزگار بخرامد
زمانه بى تو بجز خون دل نياشامد بدين طريق جهان تا كجا سرانجامد؟
برون خرام كه تا فتنه ها بيارامد صلاى كار بزن يا امام وقت آمد .[۳]
[۱] ديوان آذرى اسفراينى: ص ۱۹ .
[۲] ديوان آذرى اسفراينى: ص ۷۱ .
[۳] ديوان آذرى اسفراينى: ص ۱۰۱.
