وهب بن زمعة بن اُسيد ، از شاعران قريش است كه به كنيه اش، ابو دِهبِل ، مشهوراست. ابن زبير ، برخى از امور حكومتى را در يمن به او وا گذاشت. او در سال ۶۳ هجرى در گذشت . وى هم روزگار معاويه بود و تا زمانِ پسرش يزيد ، حيات داشت. او كه شاعرى توانا بود، در رثاى امام حسين(ع) و نكوهش بنى اميّه ، شعر سرود، آن هم در زمانى كه مردم به سبب ترس از بنى اميّه، از اين كار ، پرهيز مى كردند. شعر او را سيّدِ مرتضى در الأمالى خود ، آورده است، كه اين گونه آغاز مى شود:
مستانِ [بنى] اميّه ، سرخوش ، شب را به صبح مى رسانند
در حالى كه در [سرزمين] طَف ، كشتگانى افتاده اند كه شيفتگان آنها، هرگز نمى خوابند.
اشعار او در ديوانى به نام وى ، گردآورى شده است .
اشعار او در رثای سید الشهدا(ع):
الأغاني :قالَ أبو دِهبِلٍ في قَتلِ الحُسَينِ بنِ عَلِيٍّ(ع) :
تَبيتُ سُكارى مِن اُمَيَّةَ نُوَّما وبِالطَّفِّ قَتلى ما يَنامُ حَميمُها
وما أفسَدَ الإِسلامَ إلّا عِصابَةٌ تَأَمَّرَ نَوكاها[۱]ودامَ نَعيمُها
فَصارَت قَناةُ الدّينِ في كَفِّ ظالِمٍ إذَا اعوَجَّ مِنها جانِبٌ لا يُقيمُها[۲]
الأغانى: ابو دِهبِل ، در باره شهادت حسين بن على(ع) ، چنين سرود:
مستان [بنى] اميّه ، سرخوش، شب را به صبح مى رسانند در حالى كه در [سرزمين] طَف ، كُشتگانى افتاده اند كه شيفتگان آنها ، هرگز نمى خوابند.
اسلام را تباه نكردند ، مگر گروهى كه احمق هايشان ، فرمان روايى كردند و به آسايش دنيايى مداوم ، دست يافتند.
سپس نيزه دين در دست ستمگرى افتاد كه اگر يك سوى آن كج شود، آن را راست نمى كند.[۳]
أعيان الشيعة:خَرَجَ [أبو دِهبِلٍ] مَعَ التَّوَّابينَ بِقِيادَةِ سُلَيمانَ بنِ صُرَدٍ الخُزاعِيِّ ، ولَمّا وَقَفَ عَلى قَبرِ الحُسَينِ(ع) في كَربَلاءَ[۴]قالَ :
إلَيكَ أخَا الصَّبِّ الشَّجِيِّ صَبابَةً تُذيبُ الصُّخورَ الجامِداتِ هُمومُها
عَجِبتُ وأَيّامُ الزَّمانِ عَجائِبٌ ويَظهَرُ بَينَ المُعجِباتِ عَظيمُها
تَبيتُ النَّشاوى مِن اُمَيَّةَ نُوَّما وبِالطَّفِّ قَتلى ما يَنامُ حَميمُها
وتَضحى كِرامٌ مِن ذُؤابَةِ هاشِمٍ يُحَكَّمُ فيها كَيفَ شاءَ لَئيمُها
وتَغدو جُسومٌ ما تَغَذَّت سِوَى العُلى غِذاها عَلى رَغمِ المَعالي سُهومُها ...
اُولئِكَ آلُ اللّهِ آلُ مُحَمَّدٍ كِرامٌ تَحَدَّت ما حَداها كَريمُها
أكارِمُ أولَينَ المَكارِمَ رِفعَةً فَحَمدُ العُلى لَولا عُلاهُم ذَميمُها
ضَياغِمُ أعطَينَ الضَّياغِمَ جُرأَةً فَما كانَ إلّا مِن عَطاهُم قُدومُها
يَخوضونَ تَيّارَ المَنايا ظَوامِيا كَما خاضَ في عَذبِ المَوارِدِ هيمُها[۵]
يَقومُ بِهِم لِلمَجدِ أبيضُ ماجِدٌ أخو عَزَماتٍ أقعَدَت مَن يَرومُها
حَمى بَعدَ ما أدَّى الحِفاظَ حِمايَةً وأَحمَى الحُماةِ الحافِظينَ زَعيمُها
إلى أن قَضى مِن بَعدِ ما أن قَضى عَلى ظَماءٍ يُسَلّى بِالسِّهامِ فَطيمُها
أصابَتهُ شَنعاءٌ[۶]فَلَو حَلَّ وَقعُها عَلَى الأَرضِ دُكَّت قَبلَ ذاكَ تُخومُها[۷]
أعيان الشيعة:[ابو دِهبِل] با توّابين به رهبرى سليمان بن صُرَد خُزاعى ، قيام كرد و هنگامى كه در كربلا ، كنار مرقد امام حسين(ع) ايستاد ، چنين سرود:
اى برادر دلبند و رنج ديده! براى تو در دلم عشقى است كه اندوه [و بى قرارى] آن ، صخره هاى استوار را آب مى كند.
در شگفتم، و روزگار ، مايه شگفتى هاست و اين در ميان آن همه ، شگفت تر است
كه سرمستانِ [بنى] اميّه ، سرخوش ، شب را به صبح مى رسانند در حالى كه در [سرزمين] طَف ، كشتگانى افتاده اند كه شيفتگان آنها، هرگز نمى خوابند.
و گراميانى از خاندان هاشم هستند كه پليدان [اُمَوى]، هر گونه كه مى خواهند ، بر آنها فرمان مى رانند.
و پيكرهايى كه جز شرافت و رفعت ، غذايى نمى جستند و تنها در پىِ شرافت بودند ، جز در بخشندگى، از آنان كسى پيشى نگرفته است؛ نصيبى نبُردند... .
آنان ، آل اللّه و آل محمّدند؛ بزرگوارانى كه در بخشندگى، از آنان كسى پيشى نگرفته است؛
بزرگوارانى كه كرامت ها را برترى [و اعتبار] بخشيده اند و والايى ، اگر صفت آنان نمى بود، پستى به شمار مى رفت ؛
شيرانِ ژيانى كه به شيران ، شجاعت بخشيده اند بنا بر اين ، شيرانْ دلاورى نداشتند ، اگر اينانْ بدانها نمى دادند.
تشنه كام ، دل به رزم آورى [و جانبازى] مى زنند چنان كه شتران تشنه ، از تشنگى، دل به آب گوارا مى زنند.
آن كه اهل عزم [و رادمردى] است ، به مدد آنها ، شمشير صيقلى را بر مى كشد؛ همان صاحبان عزمى كه ديگران را بر جاى خود مى نشانند.
رهبرشان ، پاسدارى كرد و حقّ دفاع را به جاى آورد و حتّى از پاسداران و پاسدارى هم پاسدارى كرد
تا آن كه پس از تشنگى جانكاه كه با تيرهاى دردناكْ همراه بود ، جان باخت .
حادثه اى جانكاه روى داد كه بر زمين فرود مى آمد ، آن را از هم متلاشى مى كرد.
[۱]نوكى : أي حَمْقى (لسان العرب : ج ۱۰ ص ۵۰۱ «نوك») .
[۲]الأغاني : ج ۷ ص ۱۵۴ ، معجم البلدان : ج ۴ ص ۳۶ ؛ الأمالي للسيّد المرتضى : ج ۱ ص ۸۰ نحوه ، المناقب لابن شهرآشوب : ج ۴ ص۱۲۳ وفيه «قال الشاعر» ، بحار الأنوار : ج ۴۵ ص ۳۵۹ وفيه عبيد اللّه بن الحر الجعفي ، أدب الطفّ : ج ۱ ص ۱۳۳ و راجع : همين دانشنامه : ج ۱۰ص ۲۳۲ ح ۲۸۹۴ .
[۳]در المناقب ، ابن شهرآشوب ، نام شاعر نيامده و در بحار الأنوار نيز همين شعر، به «عبيد اللّه بن حُرّجُعفى» نسبت داده شده است .
[۴]قال في أعيان الشيعة : والنسخة التي نقلت منها قصيدته هذه كثيرة الغلط .
[۵]الهيم ، الإبل العطاش (الصحاح : ج ۵ ص ۲۰۶۳ «هيم») .
[۶]الشَّناعَةُ : الفظاعَةُ ، شنع الأمر أو الشيء شناعة : قَبُح (لسان العرب : ج ۸ ص ۱۸۶ «شنع») .
[۷]أعيان الشيعة : ج ۱۰ ص ۲۸۱ ، أدب الطفّ : ج ۱ ص ۱۳۳ .
