پژوهشى در باره سوگندهاى قرآنى - صفحه 5

مقالات پرشمارى را نيز نويسندگان معاصر در اين باره پديد آورده‏اند.۱

ساختار سوگند

1. جمله‏هاى سوگند

جمله سوگند، خود مركب از دو جمله است: اول، جمله قسم كه در آن كلمه قسم و «مُقْسَمٌ‏به» مى‏آيد و ديگر، جمله جواب آن يا «مُقسَمٌ‏عليه». اين دو جمله روى هم، سوگند را تشكيل مى‏دهند. مقصود اصلى در سوگند، جمله جواب است كه جمله ديگرى براى تأكيد آن مى‏آيد؛۲مثلاً در آيات كريمه (يس * وَ الْقُرْءَانِ الْحَكِيمِ)۳جمله (وَ الْقُرْءَانِ الْحَكِيمِ؛ سوگند به قرآن حكيم) را جمله قسم گويند كه براى تأكيد جمله خبرى پس از آن آمده است‏۴ كه مى‏فرمايد: (إِنَّكَ لَمِنَ الْمُرْسَلِينَ * عَلَى‏ صِرَ طٍ مُّسْتَقِيمٍ؛ تو از پيامبرانى [و] بر راه مستقيمى).
در سوگندهاى قرآنى ، ميان مُقْسمٌ‏به و مُقْسمٌ‏عليه رابطه دليل و مدلول برقرار است،۵ به گونه‏اى كه اگر حقيقت و آثار و ويژگى‏هاى «مقسم‏به» مطالعه شود، درستى گزاره «مقسم‏عليه» آشكار مى‏گردد. حاصل اين كه بر خلاف سوگندهاى بشرى كه در برابر حجت و دليل است، سوگندهاى قرآن خود، حجّت و دليل است؛ مثلاً در آيه پيشين،۶مطالعه قرآن كريم كه «مقسم‏به» است، دليل و گواه است بر پيامبرى كه حضرت محمد صلى اللَّه عليه و آله است و اين همان «مقسم‏عليه» است؛ به عبارت ديگر، از مطالعه

1.براى نمونه: «تحليلى بر سوگندهاى قرآن» ، محمد فاكرميبدى ، مجله پژوهش‏هاى قرآنى ، بهار و تابستان ۸۳؛ «درآمدى بر بحث سوگند در قرآن» ، حسن خرقانى ، مجله الهيات و حقوق ، شماره ۱؛ «سوگند» ، ابراهيم پورداود ، مجله مهر ايران ، شماره ۵ و ۶ .

2.الاقسام فى القرآن : ص‏۱۰ - ۱۱.

3.يس : آيه ۱ - ۴ .

4.الاقسام فى القرآن : ص‏۶۴.

5.البرهان فى علوم القرآن : ج‏۳ ص‏۴۴ - ۴۵؛ مجمع البحرين : ج‏۱ ص‏۵۴۶.

صفحه از 14