تحقيق در باره حديث لوح‏ - صفحه 3

از او نزديك به پنجاه روايت در كتب اربعه نقل شده است . بزرگان و عالمانى همچون: ابن ابى عمير ، بزنطى ، احمد بن محمّد بن عيسى و فضالة بن ايوب، از او روايت كرده‏اند . بنا بر اين، با توجّه به نقل ابن ابى عمير و بزنطى ، توثيق او اثبات مى‏شود .
دو . بكر بن صالح : كثير الروايه است . نزديك به دويست و بيست حديث به نقل از او در كتب اربعه گزارش شده است . عالمانى همچون: حسين بن سعيد ، احمد بن محمّد بن عيسى ، على بن مهزيار و محمّد بن يحيى العطّار از او نقل حديث كرده‏اند . اگر چه نجاشى، او را ضعيف شمرده است،۱ ولى اعتماد نويسندگان كتب اربعه حديثى شيعه و راويان بزرگى كه نام آنها را آورديم، سبب اعتبار بخشى به شخصيت و احاديث او مى‏شود.
3 . گزارش جابر بن يزيد جُعفى از امام باقر عليه السلام : اين سند در كتاب‏هاى كمال الدين و الغيبة طوسى نقل شده است . برخى از افراد واقع در سند، همچون: محمّد بن نعمه سلولى ، عبد اللَّه بن قاسم و عبد اللَّه بن خالد ، مجهول و يا مهمل هستند . بنا بر اين، سند اين حديث از منظر رجالى، معتبر نخواهد بود .
بنا بر اين، حتّى اگر راوى دوم اين گزارش، يعنى ابو السفاتج را نيز معتبر بشماريم، تأثيرى در تقويت سند نخواهد داشت .
4 . افزون بر گزارش‏هايى كه در متن كتاب آورده‏ايم، گزارش ديگرى از حديث لوح نيز موجود است كه از منظر طرق و اسناد، از اعتبار لازم برخوردار نيست. مثلاً گزارش محمّد بن سنان از امام صادق عليه السلام :۲ سند اين متن، ضعيف است ؛ چون افراد مجهول در آن قرار دارند . افزون برآن، روايت كردن محمّد بن سنان از امام

1.رجال النجاشى : ج‏۱ ص ۲۷۰ ش ۲۷۴ .

2.ر.ك: الأمالى، طوسى: ص ۲۹۱ ح ۵۶۶.

صفحه از 9