زمین - صفحه 8

ارزش علمى و اسلامى است .
چهار . با عنايت به آنچه گذشت ، پژوهشگران در مواجهه با روايات مذكور ، بدين سان اظهار نظرهاى متفاوتى كرده اند :
الف . همه اين روايات ، ساختگى هستند و ريشه در اساطير يونانى دارند . ۱
ب . آنچه در اين روايات به عنوان تكيه گاه زمين معرّفى شده است ، رمز و اشاره است و معناى ظاهرى آنها مراد نيست . ۲
ج . منظور از آنچه تكيه گاه زمين معرّفى شده ، فرشتگانى هستند كه تدبير جهان ، به عهده آنهاست . ۳
د . اسم هاى مذكور (مانند : ماهى ، گاو نر ، خروس) ، اشاره به صُوَر مثالى ۴ يا ربّ النوع هايى است كه فلاسفه به آنها معتقد بوده اند . ۵
ه . در روايات مورد اشاره ، مضاف ، در تقدير است و مقصود ، آن است كه زمين به شكل شاخ گاو و يا به شكل ماهى ، آفريده شده است . ۶
و . روايتى است كه : كشاورز سال خورده اى كه داراى دو گاو شخم زن بود ، به خدمت امام صادق عليه السلام رسيد و اظهار داشت : اكنون كه عمرم به پايان رسيده است ،

1.زمين و آسمان و ستارگان از نظر قرآن : ص ۱۲۳ ، سلسلة الأحاديث الضعيفة : ج ۱ ص ۴۶۲ ح ۲۹۴ ، الصحيح من السيرة : ج ۱ ص ۲۶۴ ، تفسير القرطبى : ج ۱۱ ص ۱۶۹ .

2.الوافى : ج ۳ ص ۱۲۲ (چاپ سنگى ، كتاب الروضة : ابواب المخلوقات) .

3.شرح توحيد الصدوق ، قاضى سعيد قمى : ج ۳ ص ۵۶۶ .

4.شرح اُصول الكافى (شرح ملّا صالح مازندرانى با حاشيه علّامه ميرزا ابوالحسن شَعرانى) : ج ۱۲ ص ۱۶۹ .

5.شرح توحيد الصدوق ، قاضى سعيد قمى : ج ۳ ص ۵۶۷ .

6.الإسلام و الهيئة ، سيّد هبة الدين شهرستانى : ص ۱۸۸ـ۱۸۹ . نويسنده معتقد است كه بدين سان ، وى كليد حلّ مشكل را به دست آورده است و توضيحات فراوانى در اين باره داده است .

صفحه از 11