گفتنى است كه حضور قلب، تنها يكى از شرايط قبولى نماز است و رعايت ساير شرايط قبولى نماز ^۱ براى رسيدن به اين مقصود نيز ضرورى است.

ره‏نمودهايى براى تحصيل خشوع در نماز

پيش از اين اشاره كرديم كه خشوع در نماز، حاصل حضور قلب نمازگزار در محضر جمال و جلال مطلق است. در دعاى صباح كه از امير مؤمنان عليه السلام نقل شده ، مى‏خوانيم:
وَ أغرِس اللَّهُمَّ بِعَظَمَتِكَ فى شِربِ حَياتى يَنابيعَ الخُشوعِ .^۲به عظمتت در آبشخور زندگى‏ام ، چشمه فروتنى را جارى ساز .
اين سخن، بدين معناست كه وقتى نيازمند مطلق و بى‏نهايت كوچك ، خود را در محضر بى‏نياز مطلق و عظمت وصف‏ناپذير آفريدگار جهان ببيند، بى اختيار ، احساس فروتنى مى‏كند و خشوع ظاهرى و باطنى بر سراسر وجودش حاكم مى‏گردد. بنا بر اين، نخستين راه تحصيل خشوع، دعاست تا خداوند سبحان، خود زمينه شهود عظمت خود را فراهم سازد.
البته بايد توجّه داشت كه تنها دعا، كافى نيست و اصولاً دعا در فرهنگ اسلام، در كنار برنامه‏ريزى و تلاش است، نه در برابر آن . از اين رو هنگامى كه اين جانب (رى شهرى) از فقيه بزرگوار و عالم ربّانى، آية اللَّه محمّدتقى بهجت - رضوان اللَّه عليه - تقاضا كردم كه دعا كنند تا بتوانم در نماز ، حضور قلب داشته باشم، فرمودند:
دوايى است؛ دعايى نيست!
اشاره به اين كه دعا بدون برنامه‏ريزى و تلاش، نتيجه ندارد، نه اين كه دعا در اين باره مطلقاً بى‏فايده است.