توجيه‏هاى ديگرى هم موجود است مانند اين كه شهادت دو شاهد بر اين اقامه مى‏شد كه آنچه نوشته‏شده ، پيش روى پيامبر خدا صلى اللَّه عليه و آله نوشته شده و مورد تأييد آن حضرت بوده است ، ^۱ يا شهادت بر اين كه يكى از وجوه قرائت بوده و پيامبر خدا صلى اللَّه عليه و آله آن را شنيده و تأييد نموده است ^۲ و يا توجيه‏هاى ديگر . ^۳
چهار. اين روايات، يكى از انگيزه‏هاى جمع قرآن را كشته شدن بسيارى از حافظان قرآن در جنگ يمامه دانسته‏اند؛ اما در فهرست شهداى اين جنگ، تنها نام افراد معدودى ذكر شده است كه حافظ بودنِ بيشينه قرآن در حقّ آنان محتمل است. . ^۴

شاهد دوم : گزارش زيد بن‏ثابت‏

دليل ديگرِ جمع اجتهادى قرآن، گزارش زيد بن ثابت است. او مى‏گويد: پيامبر صلى اللَّه عليه و آله از دنيا رفت در حالى كه قرآن گردآورى نشده بود. ^۵ اين بدان معناست كه قرآن كنونى حاصل ترتيب‏دهى صحابه و مربوط به پس از پيامبر است .

نقد شاهد دوم‏

اين گزارش ، مبتلا به روايت معارض است. روايات قول نخست و نيز گزارش ديگرِ خود زيد - كه از جمع قرآن در زمان پيامبر خدا خبر مى‏دهد - ، وثوق به آن را از ميان مى‏برد. ^۶ثانياً محتواى اين روايت ، در مدعا صراحت ندارد؛ زيرا احتمال دارد مراد،