پژوهشى در باره گردآورىِ قرآن - صفحه 17

مى‏رسيد و مانند ترتيب آيات در آن اختلاف نبود. ۱

نقد شاهد چهارم‏

تنظيم قرآن در روزگار پيامبر خدا صلى اللَّه عليه و آله تابعى از نزول تدريجى و مستمرّ وحى بوده و از اين رو ، چنان طبيعى و با زندگى مسلمانان پيوند خورده و در پيش ديد همگان بود كه نيازى به نقل و تصريح به آن نبوده است. قراين و شواهد نقلى كه پيش‏تر به آنها اشاره شد، گواهِ اين نكته اند.

شاهد پنجم : اختلاف مصاحف صحابه‏

دليل ديگر براى توقيفى نبودن ترتيب سوره‏ها ، اختلاف مصاحف صحابه در اين جهت است؛ زيرا اگر نظم سوره‏ها توسط پيامبر صلى اللَّه عليه و آله انجام شده بود قطعاً صحابه با آن مخالفت نمى‏كردند.

نقد شاهد پنجم‏

بيشتر مصاحف صحابه، مجموعه‏هايى حاصل گردآورى شخصى هر يك از صحابه بوده است كه نه لزوماً همه قرآن را در بر داشته و نه همه صاحبانشان ادعاى مطابقت كامل ترتيب آنها را با يك مرجع خاص داشته‏اند. از اين رو ، اختلاف آنها امرى طبيعى و مقبول است ولى يكسانىِ ترتيب بسيارى از سوره‏ها در همه آنها مانند ترتيب سور طوال و مئين، نشان‏دهنده ترتيب توقيفى و اتفاقى بيشتر سوره‏ها و نه همه آنها است. ۲ تفاوت‏هاى گزارش شده از مصحف امام على عليه السلام نيز در واقع نشان‏دهنده دو سبك تأليف قرآن بر اساس نزول و بر اساس ترتيب كنونى است و نه

1.الإنتصار للقرآن: ج‏۱ ص‏۲۸۰- ۲۸۱.

2.ر.ك: نصوص فى علوم القرآن: ج ۵ ص ۴ (الفصل الرابع: وصف عام عن مصاحف الصحابه) .

صفحه از 30