پژوهشى در باره گردآورىِ قرآن - صفحه 20

صورت مى‏گوييم: پذيرش اين گزارش‏ها، امكان وجود تدوين ديگرى را از قرآن نفى نمى‏كند ؛ زيرا مى‏دانيم كه امام على عليه السلام تنها كاتب وحى نبوده و كاتبان ديگر و كسانى مانند اُبَىّ بن كعب و عبد اللَّه بن مسعود نيز مصحف‏هايى را گرد آورده بودند، هر چند به كمال و ترتيب مصحف امام على عليه السلام نبوده است ؛ زيرا مصحف على عليه السلام افزون بر متن قرآن، مشتمل برتفسير، تأويل، توضيح احكام، بيان ناسخ و منسوخ، سبب نزول و ذكر نام اشخاصى بوده كه آيات در باره آنان نازل شده است. ۱
افزون بر اين ، اگر تدوين امام على عليه السلام، تنها ترتيب موجود بود، به احتمال فراوان، امام عليه السلام آن را به گونه‏اى به مسلمانان مى‏رساند؛ زيرا بيم از تحريف قرآن در اين صورت، جدّى بود و با سفارش پيامبر صلى اللَّه عليه و آله به ايشان ناسازگار بود. با توجه به اين دلايل، ناگزيريم گزارش شيخ صدوق را به همين معنا باز گردانيم؛ يعنى جمع همه اجزا و پاره‏هاى قرآن ميان دو جلد تا از دستبرد و تنقيص، محفوظ بماند، و واژه «اتقان» در حديث، اين معنا را مى‏فهماند.
بر اين اساس مى‏توان گزارش‏هاى جمع قرآن پس از پيامبر صلى اللَّه عليه و آله را ناظر به جمع قرآن براى خود ۲ و يا در مجموعه‏اى ميان دو جلد دانست. ۳ براى نمونه ، ابوبكر

1.ر.ك : التمهيد: ج‏۱ ص‏۲۸۷-۲۹۵؛ حقايق هامة: ص‏۱۵۳-۱۷۲؛ روح المعانى: ج‏۱ ص‏۴۱.

2.مقدمتان فى علوم القرآن: ص‏۱۸؛ التحرير و التنوير: ج‏۱ ص‏۴۹؛ دراسات قرآنيه (تاريخ قرآن): ص‏۸۶.

3.المصاحف: ج‏۱ ص‏۱۵۳ و ۱۵۵؛ مناهل العرفان: ج‏۱ ص‏۱۸۳؛ تاريخ قرآن، محمود راميار: ص‏۳۲۳.

صفحه از 30