پژوهشى در باره گردآورىِ قرآن - صفحه 22

در عين حال، جاى دادن تعداد اندكى از سوره‏ها مانند سوره توبه و يا تقديم و تأخير دو سه سوره را اجتهادى و مربوط به پس از پيامبر مى‏دانند. بيهقى (م 458ق)، ابن عطيه (م 542ق)، ۱ ابن حجر (م 852ق)، ۲ سيوطى (م 911ق) ۳ و برخى از معاصران، ۴ از اين گروه اند. از اين گروه، ابن عطيه معتقد است با توجه به اخبار، ترتيب سوره‏هاى سبع طوال، حواميم و مفصّلات - كه بخش عظيمى از قرآن را در بر مى‏گيرند - توقيفى ، ولى ترتيب برخى ديگر اجتهادى است؛ . ۵ ولى ابو جعفر ابن زبير معتقد است كه گزارش‏ها بر بيش از آنچه ابن عطيه گفته است، دلالت دارند. ۶ سيوطى با استناد به روايت ابن عباس، نظر بيهقى را كه به توقيفى بودن همه سوره‏ها جز برائت و انفال معتقد است، مورد اطمينان مى‏داند. ۷ دليل اين گروه، آن است كه بيشتر ادله قول نخست، يعنى توقيفى بودن ترتيب همه قرآن، تنها مى‏تواند ترتيب سوره‏هايى مانند السبع الطوال، مئين، مفصّلات و ... را كه در گزارش‏هاى تاريخى از آنها نام برده شده است، اثبات كند و اگر چه اينها بيشترِ سوره‏هاى قرآن را در بر مى‏گيرند، اما معدود سوره‏هايى باقى مى‏مانند كه نمى‏توان جاى‏گذارى آنها را با اطمينان به پيامبر صلى اللَّه عليه و آله نسبت داد. براى نمونه در گزارشى، ابن عباس از عثمان مى‏پرسد كه چرا سوره انفال را كه از مثانى است، با سوره توبه كه از مئين است، در كنار هم آورده و ميان آن دو با «بسم اللَّه» فاصله نينداخته و [در نتيجه اين جمع‏] آنها

1.المحرر الوجيز: ج‏۱ ص‏۵۰.

2.فتح البارى: ج‏۹ ص‏۳۹.

3.الإتقان فى علوم القرآن: ج‏۱ ص‏۱۶۷.

4.ر.ك : مناهل العرفان: ج‏۱ ص‏۳۵۱-۳۵۲؛ التحرير و التنوير: ج‏۱ ص‏۸۷.؛ تاريخ قرآن، راميار: ص‏۲۹۵؛ تاريخ قرآن، حجتى: ص‏۹۰-۹۳.

5.البرهان فى تناسب سور القرآن : ص ۷۴ ؛ البرهان فى علوم القرآن : ج ۱ ص ۲۵۸ .

صفحه از 30