پژوهشى در باره گردآورىِ قرآن - صفحه 24

طباطبايى و آية اللَّه معرفت را نيز به گروه سوم ملحق كرد؛ زيرا ايشان نيز با ترتيب بسيارى از سوره‏ها در زمان پيامبر صلى اللَّه عليه و آله موافق ، و بر اين باورند كه شواهد تاريخى فقط از اثبات ترتيب همه سوره‏ها به مفهوم مطلق آن ناتوان است؛ ولى ترتيب بيشتر سوره‏ها را مى‏تواند ثابت كند ، و اين قولى است كه مى‏توان با آن موافقت نمود.

مسئله سوم : چگونگى ترتيب آيات‏

در باره زمان تدوين و تنظيم آيات، قرآن‏پژوهان بر يك نظر نيستند . بسيارى معتقدند ، چينش و نظم كنونى آيات و شروع و ختم آنها در درون سوره‏ها ، به دستور و اعلام پيامبر خدا صلى اللَّه عليه و آله بوده و به اصطلاح ، نظم آيات ، «توقيفى» است. اين ديدگاه چنان رايج است كه حتى جمعى در باره آن ، ادعاى اجماع كرده 1 و آن را ترديدناپذير برشمرده‏اند. 2 اين گروه از قرآن‏پژوهان به ادله ذيل استناد كرده‏اند:
1. رواياتى كه بر اساس آنها پيامبر صلى اللَّه عليه و آله برخى سوره‏هاى قرآن را با ترتيب كنونى در نماز و غير نماز ، تلاوت مى‏كردند. 3
2. رواياتى كه بر پايه آنها رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله آياتى را به عنوان اوّلين يا آخرين آيات سوره‏ها اعلام مى‏كرد. 4
3. رواياتى كه بر اساس آنها رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله با اشاره جبرئيل آياتى را در سوره‏هاى خاصّى قرار مى‏داد ؛ 5مانند روايتى كه مى‏گويد: پس از نزول (إِنَّ اللَّه يأْمُرُ

1.فتح البارى: ج‏۹ ص‏۳۷؛ الإتقان فى علوم القرآن: ج‏۱ ص‏۱۶۱؛ روح المعانى: ج‏۱ ص‏۴۷؛ مباحث فى علوم القرآن: ص‏۷۱.

2.المحرر الوجيز: ج‏۱ ص‏۵۰؛ التحرير و التنوير: ج‏۱ ص‏۸۵؛ روح المعانى: ج‏۱ ص‏۴۷.

3.مباحث فى علوم القرآن: ص‏۷۱.

4.الإتقان فى علوم القرآن: ج‏۱، ص‏۱۶۲؛ بحوث فى تاريخ القرآن و علومه: ص‏۱۰۳.

5.البرهان فى علوم القرآن: ج‏۱ ص‏۱۶۸ (نوع ۱۳).

صفحه از 30