پژوهشى در باره گردآورىِ قرآن - صفحه 25

بِالْعَدْلِ وَالإِحْسَانِ ... ؛ 1 خداوند به عدالت و احسان فرمان مى‏دهد) ، پيامبر صلى اللَّه عليه و آله به دستور جبرئيل ، آن را در سوره نحل قرار داد. 2اين روايت به دو طريق ، نقل شده كه ابن كثير هر دو را تأييد كرده است. 3
4. رواياتى كه بر اساس آنها پيامبر شخصاً فرمان مى‏داد آيات پراكنده را در سوره‏هاى خاصّى قرار دهند. 4
5. روايات فراوانى كه با ذكرِ نام سوره‏هاى قرآن، براى قرائت آنها ثواب و خواصّى را ذكر مى‏كنند . 5مجموع اين روايات در كتاب‏هاى خواص و فضائل قرآن گرد آمده‏اند.
به نظر مى‏رسد كه اگر چه بر شمارى از روايات ياد شده اشكالاتى چون ارسال، ضعف سند و تمام نبودن دلالت وارد است ، 6 ولى از مجموع آنها و نيز اهتمام فوق العاده پيامبر صلى اللَّه عليه و آله به صيانت از قرآن و نيز گرايش اكثر قرآن‏پژوهان به اين نظر، مى‏توان توقيفى بودن ترتيب آيات سوره‏ها را ترجيح داد. افزون بر اين كه ترتيب كنونىِ بيشترِ آياتِ قرآن، مطابق با ترتيب نزول است و همان گونه كه در روايات فريقين آمده است ، كاتبان وحى آيات را پى در پى و به ترتيب نزول مى‏نوشتند و هر گاه بسمله‏اى نازل مى‏شد درمى‏يافتند كه سوره پيشين پايان يافته و سوره‏اى ديگر آغاز شده است، چنان‏كه امام صادق عليه السلام فرموده است: «كانَ يُعرَفُ اِنقِضاءُ سُورَةٍ بِنُزُول بِسمِ اللَّهِ الرَّحمنِ الرَّحيمِ اِبتِداءً لِاُخرى» ؛ 7 پايان گرفتن سوره با نزول (بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ)

1.نحل : آيه ۹۰ .

2.ر.ك : المحرر الوجيز: ج‏۱ ص‏۳۷۸.

3.ر.ك. تفسير ابن كثير: ج‏۴ ص‏۵۱۲-۵۱۳ .

4.البرهان فى علوم القرآن: ج‏۱ ص‏۲۳۲.

5.التمهيد: ج‏۱ ص‏۲۷۵؛ بحوث فى تاريخ القرآن و علومه: ص‏۱۰۱.

6.ر.ك : پژوهشى در مصحف امام على عليه السلام: ص‏۲۰۳ به بعد.

7.تفسير العيّاشي : ج ۱ ص ۱۹ ح ۷ .

صفحه از 30