پژوهشى در باره گردآورىِ قرآن - صفحه 26

در ابتداى سوره ديگر ، شناخته مى‏شد . همچنين بر پايه روايتى از ابن عباس، پيامبر صلى اللَّه عليه و آله با نزول بسمله ، به پايان يافتن سوره پيشين و آغاز شدن سوره پسين پى مى‏برد. 1 برخى روايات پيش گفته (جايگزينى آيات بر خلاف ترتيب نزول) نيز به صورت خاص و موردى و بر خلاف شيوه رايج در چينش آيات بر اساس نزول بوده است. 2
با اين حال ، برخى از محقّقان ، توقيفى بودن چينش همه آيات قرآن را نپذيرفته‏اند. علامه طباطبايى با اذعان به اين كه بسيارى از سور قرآن، پيش از رحلت پيامبر صلى اللَّه عليه و آله در ميان مسلمانان معروف بوده و نام اين سوره‏ها در احاديث پر شمارى در گزارش نماز رسول خدا به ما رسيده، بر اين باور است كه روايات و ادلّه ياد شده ، توقيفى بودن ترتيب همه آيات قرآن را ثابت نمى‏كنند. 3وى با استناد به رواياتى كه كتابت قرآن را به ترتيب نزول ، گزارش مى‏كنند و جدايى هر سوره را با نزول «بسم‏اللَّه» مى‏دانند، نتيجه مى‏گيرد كه چينش قرآن در زمان پيامبر صلى اللَّه عليه و آله به ترتيب نزول بوده است و بر اين اساس بايد آيات مكّى در سوره‏هاى مكى و آيات مدنى در سوره‏هاى مدنى باشند. روايت جمع قرآن در مصحف امام على عليه السلام كه به ترتيب نزول بوده نيز اين نظر را تأييد مى‏كند. اين در حالى است كه بر اساس روايات پرشمارِ اسباب نزول، آيات فراوانى در سوره‏هاى مدنى است كه در مكه نازل شده‏اند ، يا آياتى كه در اواخر حيات پيامبر صلى اللَّه عليه و آله نازل شده‏اند، ولى در سوره‏هاى نازل شده در آغاز هجرت قرار گرفته‏اند. پس طبعاً اين جابه‏جايى به اجتهاد صحابه بوده است. 4

1.براى برخى از روايت پيش گفته، ر.ك: تاريخ اليعقوبى: ج‏۲ ص‏۳۴؛ الميزان فى تفسير القرآن: ج‏۱۲ ص‏۱۲۷؛ التمهيد: ج‏۱ ص‏۲۷۵.

2.ر.ك : التمهيد: ج‏۱ ص‏۲۷۵.

3.قرآن در اسلام: ص‏۱۲۹ - ۱۳۰.

4.الميزان فى تفسير القرآن: ج‏۱۲ ص‏۱۲۵.

صفحه از 30