پژوهشى در باره گردآورىِ قرآن - صفحه 3

از منظر روايى و تاريخى ، در اين كه قرآن از سوى كاتبان وحى با دقت نوشته مى‏شد هيچ ترديدى نيست، بنا بر اين، مهم‏ترين مسائل چالشى در موضوع جمع قرآن ، يكى زمان و چگونگى تنظيم آيات در درون سوره‏ها و ديگرى ، ترتيب سوره‏ها در مجموعه مصحف به شكل كنونى است كه هر يك از قرآن‏پژوهان با بهره‏گيرى از روايات گسترده موجود و نيز قراين و شواهد تاريخى، نظرى را برگزيده است. ۱
همچنين با توجه به گزارش‏هاى تاريخى از اقدامات خلفا و صحابه در جمع قرآن، ذيل اين موضوع ، از قرار گرفتن مجموع سوره‏ها بين دو جلد و نيز يكسان‏سازى قرائات و مصاحف بحث مى‏شود.
در خصوص پيشينه موضوع جمع قرآن ، شايد بتوان ابن سعد (م 230ق) را از نخستين كسانى دانست كه روايات جمع قرآن را در بابى با عنوان «ذكر مَن جَمَعَ القرآنَ عَلى عَهدِ رَسولِ اللَّه» آورده است. ۲
سپس بخارى (م 256ق) در كتاب صحيح خود افزون بر ذكر اين روايات به صورت پراكنده، ۳ شمار فراوانى از آنها را در بابى با عنوان «جمع القرآن» گرد آورده است. ۴ طبرى (م 310ق) نيز در مقدمه تفسيرش ، روايات جمع قرآن را نقل كرده است. ۵ باقلانى (م 403ق) از نخستين كسانى است كه مباحث جمع قرآن را در كتاب الانتصار للقرآن مطرح كرده و به طور مبسوط به نقد و بررسى روايات جمع قرآن پرداخته است. ۶ ابن عطيه (م 546ق) نيز در المحرر الوجيز به تفصيل به اين

1.مباحث فى علوم القرآن: ص‏۶۵؛ مناهل العرفان: ج‏۱ ص‏۲۴۰.

2.الطبقات الكبرى: ج‏۲ ص ۳۵۵.

3.ر.ك : صحيح البخارى: ج‏۵ ص‏۲۱۰ - ۲۱۱ و ج‏۶ ص‏۱۰۳.

4.ر.ك : صحيح البخارى : ج‏۶ ص‏۹۸ - ۹۹.

5.تفسير الطبرى: ج‏۱ ص‏۲۱ - ۲۲.

6.ر.ك : الإنتصار للقرآن : ج‏۱ ص‏۶۰ - ۶۸، ۱۶۴ - ۳۰۰.

صفحه از 30