پژوهشى در باره گردآورىِ قرآن - صفحه 6

2 . قرائت سوره‏هاى گوناگون در نماز و غير آن از سوى پيامبر صلى اللَّه عليه و آله كه در روايات متعددى با همين نام كنونى سوره‏ها نقل شده است، نشان از وجود همين سوره‏ها در آن روزگار دارد . يكى از نقل‏ها مى‏گويد كه پيامبر صلى اللَّه عليه و آله سوره نجم را در مكّه بر مشركان خواند و در پايان آن ، سجده كرد كه دقيقاً منطبق با وضعيت فعلى سوره است. ۱
3 . دليل سوم ، دستور الهى به گذاردن يك آيه در جايى معيّن از سوره است. شيخ طوسى در التبيان ، آيه 280 از سوره بقره را چنين مى‏داند ۲ و سيوطى در الإتقان ، به نقل عثمان بن ابى العاص مى‏آورد:
كُنتُ جالِساً عِندَ رَسولِ اللَّه صلى اللَّه عليه و آله إذ شَخَصَ بِبَصَرِهِ، ثُمَّ صَوَّبَهُ، ثُمَّ قالَ: أَتانِى جَبرَئيلَ، فَأَمَرَنى أن أضَعُ هَذِهِ الآيَةَ هَذا المُوضِع من هذِهِ السُّورَةِ :(إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْإِحْسَنِ وَ إِيتَآىِ ذِى الْقُرْبَى‏ ...)۳.۴
در محضر رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله نشسته بودم كه ايشان چشمش را به سمتى خيره كرد ، سپس نگاهش را پايين آورد و گفت : جبرئيل نزد من آمد و دستور داد كه آيه(إن اللَّه يأمر بالعدل و الاحسان و ايتاء ذى القربى ...)را در فلان جاى اين سوره بگذارم .

چند روايت مشابه ديگر نيز موجود است كه اگرچه برخى به اشكالات سندى مبتلا هستند، امّا از مجموع آنها به طور اجمالى فهميده مى‏شود كه مفهوم سوره و قرائت يك دسته آيات معين، امرى مرسوم و معهود بوده است و در واقع مفهوم سوره در قرآن، دست كم اندكى پيش از نزول آيات مشتمل بر لفظ «سوره» و براى

1.ر.ك: الإتقان فى علوم القرآن : ج‏۱ ص‏۱۶۸؛ مسند ابن حنبل: ج‏۶ ص ۹۲؛ سنن النسائى: ج‏۲ ص‏۱۷۷.

2.التبيان فى تفسير القرآن: ج‏۲ ص ۳۶۹.

3.نحل : آيه ۹۰ .

4.الإتقان فى علوم القرآن: ج‏۱ ص ۱۶۸.

صفحه از 30