پژوهشى در باره گردآورىِ قرآن - صفحه 9

جمعى مانند ابن مسعود و اُبَىّ بن كعب و ديگران ، آن را چندين بار بر پيامبر صلى اللَّه عليه و آله خوانده‏اند. ۱
2. روايات فراوانى وجود دارد كه اصحاب پيامبر خدا صلى اللَّه عليه و آله قرآن را ختم مى‏كردند، يا اين كه پيامبر صلى اللَّه عليه و آله ، آنان را به ختم قرآن تشويق مى‏كرد . بنا بر اين ، قرآن در زمان پيامبر صلى اللَّه عليه و آله آغاز و پايانى داشته است. ۲
3. بنا به روايتى كه نزد اهل سنّت ، «صحيح» شمرده شده ، ۳ زيد بن ثابت مى‏گويد كه نزد پيامبر خدا صلى اللَّه عليه و آله بوديم و قرآن را از برگه‏ها جمع مى‏كرديم. ۴ پس معناى تأليف قرآن، مرتّب كردن آيات و سوره‏هاى آن با نظارت پيامبر صلى اللَّه عليه و آله است ، نه نگارش محض. ۵
4. در روايات ، نام عده‏اى (چهار يا شش نفر يا بيشتر) ۶ از صحابه آمده است كه قرآن را در زمان رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله جمع كرده‏اند ۷ و اين كار زير نظر آن حضرت بوده است. ۸حمل «جمع» در اين روايات بر «حفظ» - آن‏گونه كه بعضى پنداشته‏اند - ۹ بى‏دليل به نظر مى‏رسد، ۱۰ ضمن آن كه حافظان قرآن در عصر رسالت ، به مراتب ، بيش از اين عدّه بوده‏اند. ۱۱

1.متشابه القرآن: ج‏۲ ص‏۷۷.

2.مقدمتان فى علوم القرآن: ص‏۲۷؛ دراسات قرآنيه (تاريخ قرآن): ص‏۷۷-۷۹.

3.جمع القرآن دراسة تحليلية: ص‏۸۶- ۸۹.

4.مسند ابن حنبل: ج‏۵ ص‏۱۸۵؛ سنن الترمذى: ج‏۵ ص‏۳۹؛ البيان: ص‏۲۵۴.

5.دراسات قرآنيه (تاريخ قرآن): ص‏۷۶؛ مباحث فى علوم القرآن: ص‏۷۰؛ تاريخ قرآن، حجتى: ص ۲۲۱.

6.ر.ك : حقائق هامة: ص‏۹۰ - ۱۰۰.

7.المحبّر، ص‏۲۸۶؛ صحيح البخارى، ج‏۶، ص‏۱۰۳؛ مجمع الزوائد: ج‏۱۰ ص‏۴۱-۴۲.

8.لباب التأويل: ج‏۱ ص‏۹؛ حقائق هامّة: ص‏۹۰-۱۰۰ .

9.ر . ك : التمهيد : ج ۱ ص ۲۸۵ .

10.البيان: ص‏۲۴۹-۲۵۰ ؛ دراسات قرآنيه (تاريخ قرآن): ص‏۷۵-۷۶ .

11.دراسات قرآنيه ( تاريخ قرآن): ص‏۷۵؛ مباحث فى علوم القرآن: ص‏۶۵ - ۶۸.

صفحه از 30