فضل بن عبد الرحمان بن عبّاس

فضل بن عبد الرحمان بن عبّاس بن ربيعة بن حارث بن عبد المطّلب بن هاشم بن عبد مناف، شاعر بود و به سال ۱۲۹ يا ۱۲۸ ق، در گذشت. در الأعلام، چنين آمده است: وى، حدود سال ۱۷۳ ق، در گذشت. هنگامى كه هارون الرشيد، در پىِ يافتن و در بند كردن بنى هاشم بود، او پنهان شد. در معجم الاُدباء مرزبانى، آمده است: وى در زمان خود، سَرور و بزرگ بنى هاشم بود و از سادات و بزرگان و دانشمندان و شاعران آنها به شمار مى رفت. وى، اوّلين كسى بود كه در شهادت زيد بن على بن الحسين(ع) ، لباس سياه عزا به تن كرد و در رثاى وى، در قصيده اى بلند و زيبا، شعر گفت. شعر وى، از لحاظ ادبى، ملاك بوده و سيبويه، بِدان استشهاد مى كرده است.

سروده او در رثای امام حسین(ع):

شرح نهج البلاغة لابن أبي الحديد : لَمّا قُتِلَ زَيدُ بنُ عَلِيٍّ(ع) في سَنَةِ اثنَتَينِ وعِشرينَ ومِئَةٍ في خِلافَةِ هِشامِ بنِ عَبدِ المَلِكِ . . . قالَ الفَضلُ بنُ عَبدِ الرَّحمنِ مِن قَصيدَةٍ لَهُ طَويلَةٍ : . . .

أينَ قَتلى مِنّا بَغَيتُم عَلَيهِم                 ثُمَّ قَتَّلتُموهُمُ ظالِمينا

أرجعوا هاشِما ورُدّوا أبَا اليَق              ظانَ وَابنَ البُدَيلِ في آخَرينا

قُتِلوا بِالطُّفوفِ يَومَ حُسَينٍ                مِن بَني هاشِمٍ ، ورُدّوا حُسَينا

أينَ عَمرٌو وأَينَ بِشرٌ وقَتلى               مَعَهُم بِالعَراءِ ما يُدفَنونا

أرجِعوا عامِرا ورُدّوا زُهَيرا                ثُمَّ عُثمانَ ، فَارجِعوا عازِمينا

وَارجِعوا الحُرَّ وَابنَ قَينٍ وقَوما                       قُتِلوا حينَ جاوَزوا صِفّينا

وَارجِعوا هانِئا ورُدّوا إلَينا                  مُسلِما وَالرُّواعَ في آخَرينا[۱]

لَن تَرُدّوهُمُ إلَينا ولَسنا                     مِنكُمُ غَيرَ ذلِكُم قابِلينا[۲]

شرح نهج البلاغة، ابن ابى الحديد : هنگامى كه زيد بن على در سال ۱۲۲ ق ، و در دوران خلافت هشام بن عبد الملك ، كشته شد ، ... فضل بن عبد الرحمان ، در قصيده اى طولانى ، چنين گفت:

... كجايند كشته هاى ما كه به آنها ، ستم روا كرديد                      و آن گاه ، ظالمانه ، آنها را كُشتيد؟

هاشم را به ما برگردانيد و ابو يقظان               و ابن بُدَيل و ديگران را باز گردانيد

و نيز [كسانى را كه] از بنى هاشم در طَف، در روزِ حسين(ع) كشته شدند                  و حسين را به ما برگردانيد.

عمرو [صَيداوى] و بِشر [حَضرَمى] و كسانى كه              با آنها ، در بيابان ، كشته شدند و دفن نشدند، كجايند؟

عامرِ [عبدى] را برگردانيد و زُهَير [بن سليم] را به ما پس دهيد.                 آن گاه ، عثمان [بن على] را و سپس مردانِ پُرعزمِ ما را بر گردانيد.

و حُر را برگردانيد و پسر قَين را و گروهى را كه                        پس از گذر از صفّين ، [در كربلا] كشته شدند.

و هانى را برايمان برگردانيد             و مُسلمِ و ساير مردان مسئوليت شناسِ ما را باز گردانيد.

هرگز نمى توانيد آنها را برايمان برگردانيد و ما نيز جز برگرداندن آنها                     هيچ چيزى را از شما نمى پذيريم [و هميشه ميان ما و شما ، جنگ خواهد بود] .