تحلیلی در باره ارزیابی سفر امام حسین علیه السلام به عراق و نهضت کوفه - صفحه 42

رياست عدّه اى از افراد قبيله و سرپرستى امور آنان را بر عهده داشته و نسبت به اعمال آن افراد ، در مقابل حكومت ، پاسخگو بوده است . وظيفه اى كه عريف انجام مى داد و نيز تعداد افراد تحت نظر او ، «عِرافت» ناميده مى شد . ۱
اين منصب ، در قبايل عرب در زمان جاهليت نيز وجود داشته و از نظر ادارى ، يك يا دو درجه پايين تر از رياست قبيله بوده است ؛ ۲ امّا پس از پايه ريزى نظام اَسباع در سال هفدهم هجرى ، نظام عُرَفا ، به گونه اى ديگر پى ريزى شد ، بدين ترتيب كه افرادِ تحت سرپرستى هر عريف را به تعدادى قرار مى دادند كه عطا و حقوق آنها و همسران و فرزندانشان ، صد هزار درهم باشد . ۳ از اين رو ، تعداد افرادِ «عِرافت»هاى مختلف ، متفاوت بود ؛ زيرا نظامى كه عمر بن خطّاب براى پرداخت عطا به جنگجويان در نظر گرفته بود ، بر پايه مساوات قرار نداشت ؛ بلكه بر اساس فضايل و ويژگى هاى افراد (مانند : صحابى بودن ، شركت در جنگ ها به فرماندهى پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ، شركت در فتوحات و ...) متغيّر بود . ۴ بدين ترتيب ، «عرافت»هاى مختلف ، از بيست تا شصت جنگجو را در بر مى گرفت كه زن و فرزندان آنها نيز به اين رقم ، اضافه مى شدند .
وظيفه اوّليه عُرَفا در آن زمان ، اين بود كه عطا و حقوق افراد تحت مسئوليت خود را از امراى اَسباع ، تحويل مى گرفتند و به آنان مى رساندند . نيز در هنگام جنگ ، افراد خود را آماده مى كردند و احيانا اسامى افرادى را كه از شركت در جنگ ، سر باز زده بودند ، به اطّلاع فرماندار يا اُمراى اَسباع مى رساندند . ۵

1.النهاية: ج۳ ص ۲۱۸ ، لسان العرب : ج ۹ ص ۲۳۸ .

2.تاج العروس: ج ۱۲ ص ۳۸۰ ، تاريخ التمدّن الإسلامى، جرجى زيدان : ج ۱ ص ۱۷۶ .

3.تاريخ الطبرى : ج ۴ ص ۴۹ .

4.براى اطلاع بيشتر از ويژگى هاى نظام عطاى عمر ، ر . ك : تاريخ الطبرى : ج ۳ ص ۶۱۳ .

5.مشكاة (فصل نامه) : ش ۵۳ ص ۳۱ .

صفحه از 51