(۳)
انعكاس اعمال انسان در دنیا از نظر قرآن و روایات
سبحانى فخر، قاسم
كارشناسى ارشد الهیات و معارف اسلامى
مركز تربیت مدرّس حوزه علمیه قم
استاد راهنما: آیةاللَّه محمّدهادى معرفت
استاد مشاور: دكتر احمد بهشتى
۱۳۷۲
۱۴۲ص
عملى كه از انسان سر مىزند، از بین رفتنى نیست و آثارى دارد كه به صاحبش برمىگردد. این آثار، چه خیر و چه شرّ، در جهان دیگر به نحو كامل و بدون نقص به فاعلش مىرسد، لیكن برخى آثار، در همین دنیا منعكس مىگردد و صاحبش تلخى یا شیرینى آن را مىچشد. آثار اخروى اعمال، از موضوع بحث نگارنده خارج است. آنچه مورد بحث است، آثار دنیوى اعمال است، و مقصود از آثار، هم آثار تكوینى است و هم آنچه به عنوان پاداش و كیفر، داده مىشود و عنوان جامع براى آن، انعكاس اعمال انسان در دنیاست. فواید این بحث، گاهى فردى است و گاهى اجتماعى. فرد، هرگاه به آثار عمل خود در دنیا پىببرد، مىفهمد كه باید سرلوحه برنامهاش را اصلاح خود قرار دهد؛ زیرا سعادت دنیا و آخرت خود را در این مهم، خواهد دید. اگر انسانها متوجّه آثار اعمال خود باشند، از آنجا كه انسان، دنبال جزاى نقد مىگردد و پاداشها و كیفرهاى دنیوى نقدند، بنا بر این، تأثیرش در رفتار افراد انسانى فراوان خواهد بود، و همه سعى مىكنند نیروى انسانى خود و سایر امكاناتشان را صرف تأمین امنیت اجتماعى كنند. مباحث این پایاننامه، در سه عنوان كلّى مطرح گردیده است. بخش اوّل، درباره پاداشهاى دنیوى اعمال یا انعكاس اعمال صالح در دنیاست . بخش دوم، در مورد كیفرهاى دنیوى اعمال یا انعكاس گناهان است . در بخش سوم نیز پاداشها و كیفرهاى اجتماعى مورد بررسى قرار گرفته است. مباحث بخش اوّل، درباره پاداشهاى مادّى در دنیا عبارتاند از: رفع یا تسهیل مشكلات، رزق گوارا، وجاهت اجتماعى، محبوبیت اجتماعى و طول عمر. نگارنده، با توجّه به آنچه از قرآن و روایات به دست مىآید، این پاداشها را مدّ نظر قرار داده و درباره آن، بحث نموده است. وى علّت تقدّم محبّت پاداشهاى مادّى را به لحاظ گستردگى بحث پاداشهاى معنوى عنوان كرده و این بحث را متأخّر نموده است. در قسمت دوم این بخش، مسئله پاداشهاى معنوى مطرح شده كه این پاداشها عبارتاند از: تقویت ایمان، حیات پاكیزه، شرح صدر، حكمت و علم. در این باب، اهمّیت پاداشها و كیفرهاى معنوى را از این جهت بیان مىكند كه اساس سعادت و شقاوت ابدى فرد را به وجود مىآورند. در این قسمت نیز نگارنده با كمك گرفتن از آیات و روایات و نقل قضایا و حكایتهاى مربوط به هر بحث، قول صاحبنظران و اهل فن را مطرح كرده و درباره هر یك، بحث مىكند. بخش دوم، درباره كیفرهاى دنیوى اعمال یا انعكاس گناهان است كه خود، دو قسمت دارد: كیفرهاى مادّى كه عبارتاند از: ظلم، قطع رَحِم، قسم دروغ، زنا و فحشا، دروغ بستن به خدا و جدال با اولیا خدا، نداشتن محبوبیت اجتماعى، و كوتاه شدن عمر. نگارنده، ابتدا مجازات را بر سه گونه مىداند: مجازات قراردادى (تنبیه و عبرت)؛ مجازاتى كه با گناه، رابطه تكوینى و طبیعى دارد (مكافات دنیوى)؛ و مجازاتى كه تجسّم خودِ عمل است و چیزى جدا از آن نیست (عذاب اخروى). سپس درباره هر كدام، توضیحاتى را ارائه مىكند كه در برگیرنده آیات و روایات و اقوال و نظریات بزرگان و دانشمندان است. قسمت دوم این بخش، كیفرهاى معنوى است. این كیفرها با عناوینى چون: خودْفراموشى، كورْدلى، قساوت قلب، انحراف قلب، حجاب حق، رفاقت و همنشینى با شیطان، تكذیب آیات خدا، اِمهال و استدراج به چشم مىخورد. نگارنده، در توضیح این قسمت، ضمن اینكه آثار معنوى گناه را از مهمترین آثار آن مىداند، به جبرانناپذیرى اینگونه آثار، تكیه دارد و با آوردن مثالهایى، مقصود خود را در این زمینه روشن مىسازد. بخش سوم پایاننامه، با عنوان «پاداشها و كیفرهاى اجتماعى»، درباره سنّتهاى خدا در اجتماع در مورد عمل و جزا و نقل قولى از علّامه طباطبایى در این زمینه، سخن گفته و كیفرهاى اقوام پیشین و علّت این كیفرها را با پرسش و پاسخهایى بازگو نموده است. مطالب دیگر در این بخش، در مورد بلاهایى است كه جوامع متمدّن با آنها رو به روست كه با بیان معناى جامعه و مقصود از اجتماع و جامعهاى كه تقوایش موجب نزول بركات و فسادش موجب نزول عذاب و گرفتارى مىشود، آغاز شده و در ادامه، این بلاها را برمىشمُرَد كه عبارتاند از: تزلزل نظام خانواده، سلب امنیت، فقدان عدالت اجتماعى، و فقدان انس و الفت. نكته قابل توجّه در این پایاننامه، استشهاد بسیار نگارنده به آیات و سرگذشتهاى قرآنى است كه در بیشتر مباحث به چشم مىخورد.