زندگی حضرت عبدالعظیم و دلیل سفر ایشان به ری

۱۵ شوال مصادف است با سالروز رحلت حضرت عبدالعظیم حسین علیه السلام. با توجه به نقش مهم حضرت عبدالعظیم و نیز جایگاه ایشان به عنوان یک محدث برجسته در تاریخ تشیع، مناسب دیدیم که بیشتر با شخصیت آن حضرت آشنا شویم. به همین منظور به گفت وگو با حجت الاسلام و المسلمین احمد غلامعلی پرداختیم. مشروح این گفت و گو را می توانید در ادامه بخوانید.

لطفا درباره شجرنامه و انتصاب حضرت عبدالعظیم به خاندان اهلبیت توضیحی بفرمایید.

حضرت عبدالعظیم حسنی با چهار واسطه نسبشان به امام حسن مجتبی علیه السلام می رسد و جدّ اعلای ایشان «زید بن حسن» علیه السلام است. جایگاه معنوی حضرت عبدالعظیم حسنی از همین شجره نامه مشخص است به گونه ای که از جهت عبادی و علمی در خانواده ای عالم پرور متولد شدند. در تاریخ تولد و وفات حضرت عبدالعظیم حسنی علیه السلام اختلاف وجود دارد اما به نقلی ایشان چهارم ربیع الآخر سال ۱۷۳ هجری قمری مطابق ۲۵ تیرماه ۱۵۸ شمسی (یزدگردی) در زمان هارون الرشید در مدینه در خانه جدّش حضرت امام حسن مجتبى(ع) متولد شد و پس از مدت ۷۹ سال در روز جمعه پانزدهم شوال سال ۲۵۲ هجرى قمرى، مطابق با ۱۳ مهر ماه سال ۲۳۵ یزدگردى، در زمان المعتزباللّه عباسى به سراى آخرت رحلت کرد .حضرت عبدالعظیم حسنی ۵ امام معصوم علیهم السلام -از زمان امام کاظم تا امام حسن عسکری - را درک کرده اند اما همراهی او با این ائمه اینگونه نبوده که از تمام این ۵ ائمه روایت شنیده باشند بلکه مشخصا از امام جواد و امام هادی علیهم السلام روایت نقل کردند.

چرا ایشان را با نام عبدالعظیم خوانده اند؟

خود نام «عبدالعظیم» بسیار مهم و مورد توجه است؛ معمولا این اسم گذاری و کنیه ایشان که «ابوالقاسم» است دلالت بر عظمت آن فرد دارد. شاید این خاندان، خاندان علمی و معنوی بودند که چنین اسامی داشتند اما کنیه ابوالقاسم برای هیچ یک از پیامبران گذشته نیست و از حضرت محمد صلوات الله علیه شروع شد و معمولا این کنیه را برای یک فرد بزرگ می گذاشتند و اینگونه نبوده که حضرت عبدالعظیم را به واسطه فرزند ابوالقاسم بخوانند چرا که نام فرزند ایشان محمد بوده است. در واقع این کنیه ها حالت لقب عام دارد و جهت احترام و عظمت علمی این کنیه را بر او نهادند.

شخصیت علمی حضرت عبدالعظیم چگونه بوده است؟
روایتی از امام هادی علیه السلام نقل است که فردی در سامرا به نزد امام می رود و یکسری مسائل حرام و حلال می پرسد و امام پس از پاسخگویی می فرمایند: «هر موقع مشکلی از مسائل دینی در منطقه تو برایت پیش آمد از عبدالعظیم حسنی بپرس و سلام من را هم به او برسان». این روایت مقام علمی و جایگاه ایشان را نشان می دهد می توان برداشت کرد که حضرت عبدالعظیم حالت جانشین برای ائمه داشته است.

چگونه شد که حضرت عبدالعظیم به ری آمده اند؟

درباره اینکه چگونه حضرت عبدالعظیم به ری آمدند، گزارش مشخصی نداریم اما با توجه به اینکه در زمان امام هادی علیه السلام و دوران حاکمیت متوکل عباسی می زیستند؛ باید بگوییم که در آن دوره ماندن اهل بیت و دوستداران ایشان در منطقه حجاز و عراق بسیار سخت بود و به همین دلیل حضرت عبدالعظیم در سالهای پایانی عمر خویش به ری سفر کرد اما اینکه واقعا برای ادامه فعالیتشان چگونه به ری آمده مشخص نیست. ولی برخی می گویند که او به اشاره امام هادی علیه السلام زندگی مخفی خود را شروع کرد و با لباس پیک و مسافری ناشناس منطقه حجاز را ترک و در منطقه ری در خانه یکی از پیروان اهل بیت ساکن شد.

علت اینکه زیارت مزار عبدالعظیم حسنی به مثابه زیارت امام حسین علیه السلام چیست؟

شیخ صدوق در کتاب "ثواب الاعمال" روایتی به نقل از امام هادی علیه السلام در مورد حضرت عبدالعظیم حسنی بیان می کند؛ که یکی از مردم ری خدمت امام هادی علیه السلام می رسد و ایشان سؤال می فرماید کجا بودید و این فرد می گوید زیارت امام حسین در کربلا و امام هادی می فرماید: اگر قبر عبدالعظیم را که در شهر خودتان بود زیارت می کردی مانند این است که امام حسین علیه السلام را زیارت کرده باشی. در تشبیه زیارت مزار عبدالعظیم به زیارت امام حسین علیه السلام این نکته وجود دارد که در روایات مان برای هیچ امامی به اندازه امام حسین علیه السلام عظمت ثواب زیارت نداریم. شاید این تأکید امام هادی علیه السلام مربوط به یک مقطع بوده است؛ در آن زمان زیارت امام حسین علیه السلام خیلی خطرناک بود و به شدت برخورد می شد و حتی دست قطع می کردند و شاید امام هادی می خواهد بفرماید که کسی که این عشق را به امام حسین علیه السلام دارد که جانفشانی کند همین که به زیارت عبدالعظیم برود همان ثواب را دارد. دلیل دوم می تواند جنبه معرفی حضرت حضرت عبدالعظیم علیه السلام را داشته باشد؛ یعنی امام هادی علیه السلام برای اینکه مزار حضرت عبدالعظیم زیارتگاه مردم قرار گیرد، این تأکیدات را داشتند و نکته بعدی این است که در آن زمان سادات حسنی خیلی وقتها با اهل بیت علیه السلام هماهنگ نبودند و کارهایی را بعضا انجام می دادند که مورد تأیید اهل بیت نبود اما حضرت عبدالعظیم به جهت ولایت پذیری کاملا مطیع ائمه بودند و این ثواب شاید به دلیل ولایت پذیری ایشان هست. البته در جاهای دیگر روایت دیگری از ثواب زیارت مزار عبدالعظیم حسنی علیه السلام داریم در روایتی آمده است که هرکس قبر عبدالعظیم را زیارت کند داخل بهشت می شود و یا روایتی از امام هادی علیه السلام نیز هست که می فرماید: «هرکس نمی تواند مرا زیارت کند برادرم عبدالعظیم حسنی را در ری زیارت کند». شاید دلیل این ثواب عظیم به دلیل حس دینداری و ولایت پذیری ایشان باشد.

چرا حضرت عبدالعظیم حسنی علیه السلام را "سیدالکریم" می خوانند؟

لقب سیدالکریم را دقیقا نمی دانم از چه موقعی برای ایشان تعیین شد چرا که سیدالشریف، ابوالقاسم، عبدالعظیم را در متون مختلف دیده ام، واژه "کریم" را نمی توان به فارسی ترجمه کرد؛ "کریم" یعنی کسی که تمام خوبیها را دارد. احتمالا جلالت شأن و عظمت حضرت عبدالعظیم علیه السلام چنین بوده که به "کریم" معروف شدند.

نقش حدیثی حضرت عبدالعظیم حسنی علیه السلام چگونه بوده است؟

ما چند مجموعه ویژه داریم که در آن روایاتی گردآوری شده که حضرت عبدالعظیم در سلسله سند این احادیث بودند. مسند اوتاری با ۷۹ حدیث، مسند عبدالعظیم با ۱۲۰ روایت و یک مسند دیگر از حضرت عبدالعظیم که از تألیفات آیت الله ری شهری نیز می باشد و با ۱۰۰ روایت و شرح و توضیح در موسسه علمی فرهنگی دارالحدیث به چاپ رسیده است.

علاوه بر این دو کتاب به حضرت عبدالعظیم حسنی منسوب شده یکی «خطب امیرالمؤمینن» که از همان خطبه ها در نج البلاغه نیز آمده است و یکی از منابعی که سید رضی برای تدوین نهج البلاغه بهره برد از همین خطب امیرالمؤمنین عبدالعظیم حسنی است و کتاب «یوم و لیله» نیز از ایشان به جا مانده است؛ کتابهای یوم و لیله که از راویان مختلف وجود دارد در واقع کتابهای مسئله محور بوده و احکام شرعی شب و روز را می نوشتند چیزی شبیه توضیح المسائل که ادعیه هم دارد البته این کتاب در دست ما نیست اما کتاب خطب امیرالمؤمنین را می توان در روایات مختلف دید.

در پایان اگر نکته ی خاصی باقی مانده بفرمایید.

روایتی از عبدالعظیم حسنی در مورد امام مهدی عجل الله تعالی فرجه شریف نقل شده است که می توان به عنوان حسن ختام آن را بیان کرد: حضرت عبدالعظیم در روایتی در مورد حضرت مهدی نقل می کند که بر امام هادی علیه السلام وارد شدم و قصد داشتم که از حضرت سؤال کنم که قائم آل محمد عجل الله همان مهدی است اما پیش از اینکه سؤال کنم امام هادی علیه السلام فرمود: بهترین اعمال شیعیان ما انتظار فرج است.