توضيحى درباره محدوده حرم

محدوده حرم در احاديث و اقوال فقيهان ، يك بَريد در يك بَريد تعيين شده است و چون هر بَريد، چهار فرسخ شرعى است ، مساحت تقريبى حرم، شانزده فرسخ مربّع مى شود.[۱]اين مساحت كه اندكى از مكّه بزرگ تر است، به عنوان حرم امن خداوند، شناخته مى شود و احكام ويژه اى دارد .

در تعيين محدوده حرم از هر طرف شهر مكّه، گفته هاى گوناگونى وجود دارد كه مشهورترين و مقبول ترينِ آنها ، حدود حرم را اين گونه بيان مى دارد :

از طريق مدينه به فاصله سه ميلى[۲]مكّه ، اندكى پيش از «تنعيم» ؛

از طريق يمن به فاصله هفت ميل در طرف «إضائة لِبن» ؛

از طريق جدّه، در «مُنقَطَع الأعشاش» ، به فاصله ده ميل ؛

از طريق طائف در راهى كه از «عرفه» و داخل «نَمِره» مى گذرد ، به فاصله يازده ميل ؛[۳]

از طريق عراق بر گردنه «خلّ» در كوه «مقطع» ، به فاصله هفت ميل ؛

و از طريق جِعرانه، در درّه آل عبد اللّه بن خالد، به فاصله نُه ميل .

البتّه اين فاصله ها تقريبى است و برخى از مُدقّقان، فاصله دقيق اين حدود را تا ديوار مسجد الحرام ، محاسبه كرده اند و به ذراع بيان نموده اند كه مقدارى با اندازه هاى پيشْ گفته متفاوت است. به طور مثال، فاسى در بيان محدوده حرم از جهت طائف از راه عرفه مى گويد :

از ديوار بنى شيبه تا دو عَلَمى كه نشانه حدّ حرم اند، از طرف عرفه، سى و هفت هزار و هفده ذراع كوچك (فاصله سر انگشت تا آرنج) است.[۴]

شناخت محدوده حرم، بسيار مهم و در احكام فراوانى دخيل است و به علّت وجود اَنصابى (علائمى) كه از هر طرف به عنوان علامت بنا شده اند، تشخيص آن در عمل آسان است .

اين اَنصاب در همه سو بجز سمت جَدّه و جَعرانه، به دست ابراهيم خليل عليه السلام و به راه نمايى جبرئيل عليه السلام نصب گشته اند، هر چند در طول تاريخ[۵]، بارها تجديد شده اند و از جمله تجديد بناكنندگان بنا آنها ، اسماعيل عليه السلام ، قُصَى بن كِلاب و پيامبر صلى الله عليه و آله هستند ... . بعدها نيز خلفا مكرّرا آنها را تجديد بنا كرده اند .[۶]

تحقيقات ميدانى در عصر حاضر ، نشان مى دهد كه اين علائم، هنوز پا بر جا هستند و انصاب و حدود ششگانه ، تنها حدّ حرم را در راه هاى ورودى تعيين مى كنند و انصاب و حدود همه حرم، بسيار بيشتر است .[۷]