توضیحی در باره برکات تربت امام حسین علیه السلام و شفا خواستن با آن

در احادیث ، آثار و برکات مختلفی برای تربت سید الشهدا علیه السلام ذکر شده است ، مانند : استشفا (شفا خواستن) به واسطه آن ، ثواب سجده بر آن ، همراه داشتن آن ، تبرّک جستن به آن در زندگی و حتّی پس از مرگ ، و برداشتن کام کودک با آن .

از نظر عقلی ، بدیهی است که خداوند متعال می تواند بر اساس حکمت بی پایان خود ، آثار و برکاتی را که بدانها اشارت رفت ، بر تربت آن امام ، مترتّب نماید . به عبارت دیگر ، این ، کاری است ممکن ؛ ولی در باره ثبوت این برکات ، پرسش هایی وجود دارد که باید به آنها پاسخ داد ، مانند این که : آیا صدور احادیثی که بر این آثار ، دلالت دارند ، قطعی است؟ چرا تربت دیگرِ اهل بیت علیهم السلام ، چنین برکاتی ندارد ؟ محدوده زمینی که خاکش دارای آثارِ یاد شده است ، تا کجاست؟ تأثیر درمانی آن ، مطلق است ، یا شرایط و موانعی دارد؟

۱ . اعتبارسنجی احادیث

در میان احادیثی که برکاتی را برای تربت سید الشهدا علیه السلام برشمرده اند ، سند برخی ضعیف است ؛ امّا در میان آنها صحیح و معتبر هم وجود دارد و از این روست که هر چند «خوردن خاک» ، در اسلام ، ممنوع است و گناه محسوب می شود ، فقهای امامیه اتّفاق نظر دارند که خوردن تربت امام حسین علیه السلام به اندازه یک نخود برای استشفا ، جایز است و حتّی به گفته برخی از فقها ، احادیث در این باره ، در حدّ تواتر است .[۱]افزون بر این ،درمان شدن بسیاری از بیماران در طول تاریخ پس از واقعه کربلا به برکت تربت آن امام ، گواه روشنی بر صحّت این احادیث است .

۲ . حکمت این برکات

اکنون این پرسش مطرح می شود که : چرا این برکات ، تنها از آنِ تربت سید الشهدا علیه السلام است و تربت سایر اهل بیت علیهم السلام ، این ویژگی ها را ندارد؟

در پاسخ ، می توان گفت : همان حکمتی که در باره فضایل اختصاصی زیارت امام حسین علیه السلام و عزاداری بر ایشان و گریستن بر مصائب ایشان است ، در این جا نیز جاری است . به طور اجمال ، حکمت فضایل و برکاتی که برای تربت سید الشهدا علیه السلام در احادیث آمده ، عبارت است از : زنده شدن روح شهادت طلبی و ایثار در راه مبارزه با جهل و ظلم و ضدّ ارزش ها در جامعه اسلامی ، و زمینه سازی برای حکومت جهانی اسلام به رهبری اهل بیت علیهم السلام .

۳ . محدوده تربت برای استشفا

احادیثی را که در باره استشفا به تربت سید الشهدا علیه السلام وارد شده اند ، می توان به چهار دسته تقسیم کرد :

دسته اوّل ، احادیثی که حریم قبر مطهّر امام علیه السلام را مشخّص کرده اند. برخی از این احادیث ، حریم قبر ایشان را بیست گز در بیست گز[۲]، برخی ۲۵ گز در ۲۵ گز ،[۳]برخی یک فرسخ در یک فرسخ ،[۴]و برخی پنج فرسخ در پنج فرسخ[۵]، ذکر کرده اند .

دسته دوم ، احادیثی که قلمرو تربت آن امام را برای استشفا ، مشخّص کرده اند و با اختلاف ، این قلمرو را هفتاد گز[۶]، هفتاد باع ، ده میل[۷]ر .ک : ص ۴۰۱ ح ۳۳۷۱ . ، چهار میل ،[۸]یک میل[۹]و یا غیر از اینها ذکر کرده اند .[۱۰]

دسته سوم ، حدیثی که می گوید : بالای سر امام حسین علیه السلام ، تربت سرخ رنگی قرار دارد که درمان هر بیماری ای بجز مرگ است .[۱۱]

دسته چهارم ، احادیثی که به طور مطلق (کلّی و بدون قید) ، دلالت بر استشفا به تربت قبر سید الشهدا علیه السلام دارند و از هیچ قید و محدوده ای نام نبرده اند .

در جمع بندی این احادیث ، می توان گفت : در میان احادیث دسته اوّل ، سند دو روایت ، معتبر است (یکی حدیث دلالت کننده بر بیست گز در بیست گز و دیگری حدیث دلالت کننده بر ۲۵ گز در ۲۵ گز) ؛ ولی در هیچ یک از این دو ، به استشفا از تربت این محدوده ، اشاره ای نشده است .

سند هیچ یک از احادیث دسته دوم نیز معتبر نیست . همچنین ، سند حدیثی که دلالت بر استشفا به تربت بالای سر امام علیه السلام دارد ، ضعیف است .

بنا بر این ، تنها احادیثی از اعتبار لازم برخوردارند که به طور مطلق ، دلالت بر استشفا به تربت قبر آن امام دارند ، و همان طور که فقهای بزرگوار فرموده اند ، در معنای این احادیث ، به قدر متیقّن از مصادیق عرفی قبر ، بسنده می شود . بعید نیست همان طور که در حدیثی معتبر آمده ، تا فاصله ۲۵ گز از هر سو ، عرفا قدر متیقّن محسوب شود . در این صورت ، برای استشفا به تربتِ خارج از این محدوده ، لازم است که تربت ، در آب ، حل شود و با آب تربت ، استشفا گردد .

۴ . محدوده تربت برای غیر استشفا

هیچ یک از احادیثی که استفاده از تربت امام حسین علیه السلام را برای غیر استشفا (مانند : سجده کردن بر آن و تبرّک جستن به آن) توصیه کرده اند ، خاک کربلا را به صورت مطلق ، دارای فضیلت و برکت نمی دانند ؛ بلکه گِل قبر امام علیه السلام و یا تربت ایشان را بافضیلت دانسته اند . پس می توان گفت که در تعیین محدوده تربت امام علیه السلام برای غیر استشفا نیز ، صدق عرفی تربت امام ، ضروری است . البته از آن جا که استفاده همگان از محدوده عرفی تربت قبر امام ، ممکن نیست ، عمل به احادیثِ یاد شده ، اقتضا می کند که بخش وسیعی از خاک کربلا ، تربت امام حسین علیه السلام محسوب شده باشد ، که هر چه به قبر نزدیک تر باشد ، فضیلت و برکت آن بیشتر است . با این حال ، مقتضای احتیاط ، آن است که تبرّک جستن به خاک کربلا ، در جایی که عرفا تربت امام حسین علیه السلام خوانده نمی شود ، به امید مطلوبیت (نیت رجا) باشد .

۵ . مقصود از استشفا به تربت

تردیدی نیست که مقصود از استشفا به تربت امام حسین علیه السلام ، این نبوده که تربت ایشان به طور مطلق (همیشه و همه جا) ، جای گزین دارو و درمان گردد . یکی از دلایل روشن این مطلب ، احادیث فراوانی است که در آنها به مراجعه به طبیب و بهره گیری از دارو ، توصیه شده است .[۱۲]بنا بر این ، توصیه به استشفا به تربت سید الشهدا علیه السلام و گوشزد کردن تأثیر آن در درمان بیماری ها ، مانند توصیه به دعا و صدقه در درمان بیماری ها و بیان تأثیر آنهاست .

به سخن دیگر ، همان طور که دعا و صدقه ، در کنار بهره گیری از درمان های معمولی ، نقش مکمّل درمان را ایفا می نمایند و در شرایط ویژه ای که دارو اثر ندارد ، گاهی دردهای بی درمان را درمان می کنند ، تربت سید الشهدا علیه السلام نیز به همین گونه ، در درمان بیماری ها مؤثّر است . همچنین ، چنان که هر چه شرایط اجابت دعا بیشتر فراهم شود و موانع آن بیشتر برطرف گردد ، دعا به اجابت ، نزدیک تر می شود ، فراهم ساختن شرایط بهره مندی از برکات تربت امام حسین علیه السلام و برطرف کردن موانع تأثیر آن نیز ، موجب بهره وری بیشتری از برکات تربت آن امام است .

۶ . چگونگی استشفا به تربت

با توجّه به احادیث ، می توان گفت : استشفا به تربت امام حسین علیه السلام یک مانع دارد و یک شرط و یک ادب .[۱۳]

مانع استشفا ، انگیزه های غیر الهی است ، مانند علاقه به خوردن خاک .[۱۴]

شرط استشفا داشتن ، اعتقاد راسخ به این حقیقت است که تربت آن امام ، به اذن خداوند متعال ، در درمان بیماری ، مؤثّر است .[۱۵]

ادب استشفا نیز عبارت است از خواندن دعاهای مأثور ،[۱۶]هنگام بهره گیری از تربت امام حسین علیه السلام .[۱۷]