نشانه هاى خدا در آفرينش كوه ها

اخيرا با پيشرفت علم زمين شناسى ، ضرورت وجود كوه ها براى تأمين آرامش زمين و آماده سازى آن براى زندگى به اثبات رسيده است ؛ امّا قرآن كريم ، چهارده قرن پيش ، از اين راز علمى پرده برداشته و با صراحت ، به نقش كوه ها در زندگى بشر ، اشاره كرده است .

اين كتاب آسمانى ، ۳۹ بار با واژه «جِبال» و نُه بار با كلمه «رواسى» از كوه ها ياد كرده و مردم را در مسير خداشناسى به مطالعه اين پديده شگفت ، دعوت كرده است . شمارى از نكات قابل توجّه در مطالعه كوه ها عبارت اند از :

يك . نصب كوه ها

نخستين نكته قابل تأمّل كه قرآن ، انسان را به تأمّل در آن دعوت مى كند ، چگونگى نصب كوه ها در زمين است :

«أَفَلاَ يَنظُرُونَ ... إِلَى الْجِبَالِ كَيْفَ نُصِبَتْ .[۱]آيا به كوه ها نمى نگرند... كه چگونه نصب شده اند؟»  .

راستى ، چه كسى جز آفريدگار توانا و حكيم مى تواند كوه ها را با آن حجم و وزن ، در دل زمين نصب كند و ريشه هاى آن را به هم پيوند دهد ؟ آيا از تصادف بى شعور و ناتوان ، چنين كار عظيمى ساخته است ؟ !

دو . نقش كوه ها در آرامش زمين

زمين ، از دو جهت در معرض لرزش و اضطراب شديد و متلاشى شدن قرار دارد :

۱ . حركت هاى سريع و گوناگون وضعى ، تبعى و انتقالى ؛

۲ . گازهاى متراكمى كه در درون آن با شدّت تمام ، آماده انفجار است .

از اين رو ، زمين ، نيازمند رشته هاى محكم و بادوام و ميخ هاى عظيمى متناسب با حجم و وزن خود است تا قطعات مختلف آن را به هم پيوند دهد و مانع از لرزش و متلاشى شدن آن گردد . تحقيقات علمى نشان مى دهد كه اين رشته هاى بادوام و ميخ هاى محكم ، كوه ها هستند كه با ريشه هاى عميق و وزن سنگين خود ، موجب استحكام و آرامش زمين هستند . بدين جهت ، قرآن كريم ، در سه مورد، فايده كوه ها را پيشگيرى از اضطراب ولرزش زمين بيان كرده است:

«وَجَعَلْنَا فِى الْأَرْضِ رَوَ سِىَ أَن تَمِيدَ بِهِمْ .[۲]و در زمين ، كوه هايى استوار قرار داديم تا مبادا بلرزد»  .

و در يك مورد ، قرآن از كوه ها به عنوان ميخ هاى زمين ، ياد كرده است :

«أَلَمْ نَجْعَلِ الْأَرْضَ مِهَـدًا * وَ الْجِبَالَ أَوْتَادًا .[۳]آيا زمين را گاهواره و كوه ها را ميخ قرار نداديم؟»  .

امام على عليه السلام در تفسير وتبيين اين آيات ، سخنان دقيق و زيبايى دارد كه در باب ششم آمد.[۴]

سه . نقش كوه ها در حفاظت از انسان

كوه ها از جهات مختلف ، محافظ انسان هستند ؛ زيرا همچون حصار عظيمى جلوى بادهاى اقيانوس منجمد شمالى را سد مى كنند و اگر اين ديوارهاى بلند نبودند ، بادهاى سخت و سرد ، شرايط زيستْ محيطى را مختل مى كردند. افزون بر اين ، كوه ها بر سرِ راه بادهاى مرطوب دريايى ، كه حامل ابرها هستند ، سدّى ايجاد مى كنند و در نتيجه ، برف و باران در دامنه آنها فرو مى ريزد .

علاوه بر اين ، كوه هاى بلند مناطق گرم ، در درجه حرارت نقاط مجاور خود ، تغييراتى مى دهند و گرماى شديد را تخفيف مى دهند .

قرآن كريم ، در بيان يكى از حكمت هاى آفرينش كوه ها چنين مى فرمايد :

«وَ اللَّهُ جَعَلَ لَكُم مِّمَّا خَلَقَ ظِـلَـلاً وَ جَعَلَ لَكُم مِّنَ الْجِبَالِ أَكْنَـنًا .[۵]و خداوند ، از آفريده هايش برايتان سايه و از كوه ها سپر قرار داد»  .

چهار . نقش كوه ها در تصفيه آب

يكى از راه هاى تصفيه آب ، اين است كه آن را از طبقات مختلفى كه بر روى هم انباشته شده است ، عبور مى دهند . آبى كه از اين طبقات عبور مى كند ، فضولات و ميكروب هايش در لايه هاى منافذ مى ماند و در زير آنها آب گوارايى جريان مى يابد .

بدين سان ، كوه ها نقش مهمّى در تصفيه و گوارايى آب هاى آشاميدنى دارند ؛ زيرا برف هايى كه در زمستان بر فراز كوه ها ذخيره شده ، به تدريج آب مى شود و از لابه لاى طبقات سنگ ها عبور كرده ، به طور طبيعى تصفيه مى شود و از زير كوه ، به صورت چشمه هاى صاف و گوارا جارى مى گردد و هر چه كوه بلندتر باشد ، آب بيشترى تصفيه مى گردد و گواراتر مى شود.[۶]قرآن با اشاره به اين درس خداشناسى مى فرمايد :

«وَ جَعَلْنَا فِيهَا رَوَ سِىَ شَـمِخَـتٍ وَ أَسْقَيْنَـكُم مَّاءً فُرَاتًا .[۷]و در آن ، كوه هايى استوار و برافراشته قرار داديم و آبى گوارا به شما نوشانديم»  .

پنج . فايده هاى ديگر كوه ها

گفتنى است كه منافع كوه ها و نقش آنها در زندگى انسان ، منحصر به آنچه ذكر شد نيست . لذا امام صادق عليه السلام در حديثى ضمن اشاره به شمارى از منافع كوه ها (مانند : ذخيره برف ، چشمه هاى آب ، رشد دادن انواع گياه هاى دارويى ، تأمين محيط زيست براى حيوانات وحشى و ...) مى فرمايد :

وفيها خِلالٌ أُخرى لا يَعرِفُها إلاّ المُقَدِّرُ لها فى سابِقِ عِلمِهِ .[۸]و در آنها ويژگى هاى ديگرى هست كه جز تقدير كننده نخستينش از آن آگاه نيست .