مختار بن ابى عُبَيد بن مسعود ثقفى ـ كه كنيه اش ابو اسحاق است ـ، در سال هجرت به دنيا آمد. او پيامبر صلى الله عليه و آله را نديد و از ايشان روايتى ندارد. وى از صاحبان فضيلت و نيكوكار به شمار مى رفت ، تا اين كه براى خونخواهى امام حسين عليه السلام قيام كرد و گروه بسيارى از شيعيان كوفه ، نزد او اجتماع كردند و او بر كوفه مسلّط شد و قاتلان حسين عليه السلام را به چنگ آورد و آنان را كشت. گفته اند او نماينده محمّد بن حنفيّه در خونخواهى بوده است. ابراهيم بن اَشتر به همراه لشكرى به وى ملحق شد و ابن زياد و گروهى ديگر را كشت . بدين جهت ، بسيارى از مسلمانان ، او را دوست دارند . وى در اين راه ، امتحان هاى خوبى داد . او براى ابن عبّاس و ابن حنفيّه و... پول مى فرستاد و آنان مى پذيرفتند. خواهر مختار، همسر ابن عمر بود. مُصعَب بن زبير، از بصره به همراه گروه بسيارى از اهل كوفه و بصره به سمت او حركت كرد و مختار را در سال ۶۷ ق، كشت.
ديدگاه شخصيت هاى شيعه و اهل سنّت در باره او و عقيده اش و قيامش ، گوناگون است . البتّه همه اتّفاق دارند كه پيش از قيام ، داراى حُسنِ حال بوده است. در باره او ، اخبار گوناگونى نقل شده است كه آنها را بايد در دانشنامه امام حسین(ع)، بخش «قيام هاى پس از شهادت امام حسين عليه السلام » مطالعه و بررسى كرد.
