۴۷۸.عنه عليه السلام :خَلَقَ اللّهُ السَّماءَ سَقفا مَرفوعا ......... و جَعَلَ فيها سِراجا و قَمَرا مُنيرا ، يَسبَحانِ في فَلَكٍ يَدورُ بِهِما دائِبَينِ ، يُطلِعُهُما تارَةً و يُؤفِلُهُما اُخرى ، فَبَنى عَلَيهِ الأَيّامَ وَ الشُّهورَ وَ السِّنينَ الَّتي هِيَ مِن سَبَبِ الشِّتاءِ وَ الصَّيفِ وَ الرَّبيعِ وَ الخَريفِ ؛ أزمِنةً مُختَلِفَةَ الأَعمالِ. ^۱

83

الحَثُّ عَلى عِلمِ التّاريخِ

أ ـ التّاريخُ الماضي

۴۷۹.الإمامُ عليٌّ عليه السلامـ مِن وَصِيَّةٍ أوصى بِهَا ابنَهُ الحَسَنَ عليه السلام ـ: أحيِ قَلبَكَ بِالمَوعِظَةِ ......... وَ اعرِض عَلَيهِ أَخبارَ الماضينَ ، و ذَكِّرهُ بِما أصابَ مَن كانَ قَبلَكَ مِنَ الأَوَّلينَ ، و سِر في دِيارِهِم و آثارِهِم فَانظُر فيما فَعَلوا و عَمَّا انتَقَلوا و أينَ حَلّوا و نَزَلوا ، فَإِنَّكَ تَجِدُهُم قَدِ انتَقَلوا عَنِ الأَحِبَّةِ ، و حَلّوا دِيارَ الغُربَةِ ، و كأَنَّكَ عَن قَليلٍ قَد صِرتَ كَأَحَدِهِم ، فَأَصلِح مَثواكَ ، و لا تَبِع آخِرَتَكَ بِدُنياكَ ......... .
أي بُنَيَّ! إنّي و إن لَم أكُن عُمِّرتُ عُمُرَ مَن كانَ قَبلي ، فَقَد نَظَرتُ في أعمالِهِم ، و فَكَّرتُ في أخبارِهِم ، و سِرتُ في آثارِهِم ؛ حَتّى عُدتُ كَأَحَدِهِم ، بَل كَأَنّي بِمَا انتَهى إلَيَّ مِن اُمورِهِم قَد عُمِّرتُ مَعَ أوَّلِهِم إلى آخِرِهِم ، فَعَرَفتُ صَفوَ ذلِكَ مِن كَدَرِهِ ، و نَفعَهُ مِن ضَرَرِهِ ، فَاستَخلَصتُ لَكَ مِن كُلِّ أمرٍ نَخيلَهُ ^۲ ، و تَوَخَّيتُ لَكَ جَميلَهُ ، و صَرَفتُ عَنكَ مَجهولَهُ ، و رَأَيتُ حَيثُ عَناني مِن أمرِكَ ما يَعنِي الوالِدَ الشَّفيقَ، و أجمَعتُ عَلَيهِ مِن أدَبِكَ، أن يَكونَ ذلِكَ و أنتَ مُقِبلُ العُمُرِ و مُقتَبَلُ الدَّهرِ ، ذو نِيَّةٍ سَليمَةٍ و نَفسٍ صافِيَةٍ . ^۳

۴۷۸.امام صادق عليه السلام :خداوند ، آسمان را به سانِ بامى برافراشته آفريد ......... و در آن ، چراغى ( خورشيد ) و ماهى تابان نهاد كه هر دو ، در فلكى [ و مدارى ، ]پيوسته مى چرخند ؛ بارى طلوع مى نمايند و دگر بار ، غروب مى كنند ، و روزها و ماه ها و سال ها را كه خود ، سبب پيدايش زمستان و تابستان و بهار و پاييزند ، به عنوان زمان هاى كارهاى گوناگون ، بر پايه همين گردش قرار داد .

83

تشويق به شناخت تاريخ

الف ـ تاريخِ گذشته

۴۷۹.امام على عليه السلامـ در سفارش به فرزندش حسن عليه السلام ـفرمود : دلت را با موعظه ، زنده بدار ......... و اخبار گذشتگان را بر آن عرضه كن و به آنچه بر سرِ پيشينيان تو آمده است ، اندرزش ده! در سرزمين ها و آثار بر جاى مانده از آنان بِگرد و بنگر كه چه كردند و از چه جدا شدند و به كجا منتقل شدند و در چه سرايى فرود آمدند . خواهى ديد كه از دوستان [خود] ، جدا شده اند و در سراى غربت ، فرود آمده اند و گويا تو نيز به زودى ، چونان يكى از آنان خواهى شد . پس جايگاه [ ابدى ]خويش را آباد كن و آخرتت را به دنيايت مفروش ......... .
فرزندم! من اگر چه به اندازه عمرِ [ مجموعِ ]پيشينيان ، عمر نكرده ام ، اما در كردارهاى آنان نگريسته ام ، و در اخبار و سرگذشتشان انديشيده ام ، و در آثارشان سير كرده ام تا آن جا كه چونان يكى از آنان شده ام و بلكه با مطالعه تاريخ آنان ، گويا پا به پاى اوّلين تا آخرين آنها عمر كرده ام . پس حوادث زلال را از تيره ، و سود آنها را از زيانشان بازشناختم . پس ، از هر چيزى ، ناب آن را برايت برگزيدم و زيبايش را برايت جستم ، و نا شناخته هايش را از تو دور ساختم ، و چونان پدرى مهربان ، به كار تو همّت گماشتم و عزم تربيت تو كردم؛ زيرا كه تو در آغاز زندگى قرار دارى و تازه به روزگارْ روى آورده اى و از نيّتى پاك و اندرونى بى پيرايه ، برخوردارى .

82

أهَمِّيَةُ مَعرِفَةِ التّاريخِ

الكتاب:

هُوَ الَّذِى جَعَلَ الشَّمْسَ ضِيَآءً وَ الْقَمَرَ نُورًا وَ قَدَّرَهُ مَنَازِلَ لِتَعْلَمُوا عَدَدَ السِّنِينَ وَ الْحِسَابَ مَا خَلَقَ اللَّهُ ذلِكَ إِلاَّ بِالْحَقِّ يُفَصِّلُ الْأَيَـاتِ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ» . ^۱

وَ جَعَلْنَا الَّيْلَ وَ النَّهَارَ ءَايَتَيْنِ فَمَحَوْنَآ ءَايَةَ الَّيْلِ وَ جَعَلْنَآ ءَايَةَ النَّهَارِ مُبْصِرَةً لِّتَبْتَغُوا فَضْلاً مِّن رَّبِّكُمْ وَ لِتَعْلَمُوا عَدَدَ السِّنِينَ وَ الْحِسَابَ وَ كُلَّ شَىْ ءٍ فَصَّلْنَـاهُ تَفْصِيلاً» . ^۲

فَالِقُ الاْءِصْبَاحِ وَ جَعَلَ الَّيْلَ سَكَنًا وَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ حُسْبَانًا» . ^۳

الشَّمْسُ وَ الْقَمَرُ بِحُسْبَانٍ» . ^۴

الحديث :

۴۷۷.الإمامُ الصّادقُ عليه السلام :بِالسَّنَةِ و أخواتِها يُكالُ الزَّمانُ مِن لَدُن خَلقِ اللّهِ تَعالَى العالَمَ إلى كُلِّ وَقتٍ و عَصرٍ مِن غابِرِ الأَيّامِ ، و بِها يَحسُبُ النّاسُ الأَعمارَ وَ الأَوقاتَ المُوقَّتَةَ لِلدُّيونِ وَ الإِجاراتِ وَ المُعامَلاتِ و غَيرِ ذلِكَ مِن اُمورِهِم . ^۵

82

اهمّيت شناخت تاريخ

قرآن :

«اوست كسى كه خورشيد را روشنايى بخشيد و ماه را تابان كرد و براى آن ، منزل هايى معيّن كرد تا شماره سال ها و حساب را بدانيد. خداوند ، اينها را جز به حق ، نيافريده است. او نشانه ها[ى خود ] را براى گروهى كه مى دانند ، به روشنى بيان مى كند» .

«و شب و روز را دو نشانه قرار داديم . نشانه شب را تيره گون و نشانه روز را روشنى بخش گردانيديم ، براى اين كه [ در آن ، ]فضلى از پروردگارتان بجوييد و براى اين كه شماره سال ها و حساب [ عمرها و رويدادها ] را بدانيد و هر چيزى را به روشنى باز نموديم» .

«[خداوند ،] شكافنده صبح است و شب را براى آرامش ، و خورشيد و ماه را وسيله محاسبه[ى زمان ]قرار داد» .

«خورشيد و ماه ، بر حسابى [روان]اند» .

حديث :

۴۷۷.امام صادق عليه السلام :به وسيله سال و امثال آن است كه زمان ـ از آن هنگام كه خداوند متعال، جهان را آفريد تا هر وقت و عصرى از روزگاران گذشته ـ اندازه گيرى مى شود و به وسيله همين هاست كه مردم ، عمرها و زمان هاى تعيين شده براى وام ها و اجاره ها و معاملات و ديگر امورشان را محاسبه مى كنند.