۴۸۱.عنه صلى الله عليه و آله :رَحِمَ اللّهُ مَن حَفِظَ لِسانَهُ ، و عَرَفَ زَمانَهُ ، وَ استَقامَت طَريقَتُهُ . ^۱

۴۸۲.الإمامُ عليٌّ عليه السلام :مَن لَم يَعرِف زَمانَهُ حُرِبَ ^۲ . ^۳

۴۸۳.عنه عليه السلام :حَسبُ المَرءِ مِن . . . عِرفانِهِ عِلمُهُ بِزَمانِهِ .

84

ثَباتُ قَوانينِ التّاريخِ

الكتاب:

سُنَّةَ اللَّهِ فِى الَّذِينَ خَلَوْا مِن قَبْلُ وَ لَن تَجِدَ لِسُنَّةِ اللَّهِ تَبْدِيلاً» . ^۴

وَ لاَ يَحِيقُ الْمَكْرُ السَّيِّئُ إِلاَّ بِأَهْلِهِ فَهَلْ يَنظُرُونَ إِلاَّ سُنَّتَ الْأَوَّلِينَ فَلَن تَجِدَ لِسُنَّتِ اللَّهِ تَبْدِيلاً وَ لَن تَجِدَ لِسُنَّتِ اللَّهِ تَحْوِيلاً» . ^۵

الحديث:

۴۸۴.الإمامُ عليٌّ عليه السلام :عِبادَ اللّهِ! إنَّ الدَّهرَ يَجرِيِ بِالباقينَ كَجَريِهِ بِالماضينَ ، لا يَعودُ ما قَد وَلّى مِنهُ و لا يَبقى سَرمَدا ^۶ ما فيهِ ، آخِرُ فَعالِهِ كَأَوَّلِهِ . ^۷

۴۸۱.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :رحمت خدا بر آن كس كه زبانش را نگه بدارد و زمانش را بشناسد و راه و روش درست را بپيمايد .

۴۸۲.امام على عليه السلام :كسى كه زمانش را نشناسد ، به تاراج مى رود .

۴۸۳.امام على عليه السلام :در معرفت آدمى ، همين بس كه ......... آگاه به زمان خويش باشد .

84

پايدارى قوانين تاريخ

قرآن :

«درباره كسانى كه پيش تر بوده اند ، [ همين ] سنّت خدا [ جارى بوده ] است و در سنّت خدا ، هرگز تغييرى نخواهى يافت» .

«و نيرنگ زشت ، جز [ دامن ] صاحبش را نمى گيرد . پس آيا جز سنّت پيشينيان را انتظار مى برند؟ و هرگز براى سنّت خدا ، تبديلى نمى يابى و هرگز براى سنّت خدا ، دگرگونى اى نخواهى يافت» .

حديث :

۴۸۴.امام على عليه السلام :اى بندگان خدا! روزگار ، بر ماندگان همان گونه مى گذرد كه بر رفتگان گذشته است . آنچه از روزگار سپرى شده است ، باز نمى گردد و آنچه مانده است ، تا ابد نمى مانَد . واپسين رفتارش چونان نخستين رفتار آن است .

ب ـ التّاريخُ المُعاصِرُ

۴۸۰.رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله :عَلَى العاقِلِ أن يَكونَ بَصيرا بِزَمانِهِ . ^۱

ب ـ تاريخ معاصر

۴۸۰.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :خردمند ، بايد زمان خود را بشناسد .